Муҳаммад ал-хоразмий номидаги тошкент ахборот технологиялари

Литература 
1. Гребенюк О.С., Гребенюк Т.Б. Теория обучения: Учеб. для студ. 
высш. учеб. заведений. – М.: Изд-во ВЛАДОС-ПРЕСС, 2003. 
2. Раицкая Л.К., Гагарин А.В. Развитие информационно-
коммуникативной компетентности личности в самостоятельной учебно-
познавательной деятельности. // Акмеология. 2012. № 1. С. 39-42. 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

99 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
VI-Шўъба 
Интеллектуал бошқариш 
тизимларини яратиш
 
 

---

100 
ДИФФЕРЕНЦИАЛ ТАШХИСЛАШНИ ҚЎЛЛОВЧИ ИНТЕЛЛЕКТУАЛ 
ТИЗИМНИНГ ИНТЕЛЛЕКТУАЛ МОДЕЛИ 
Т.Сафаров 
Муҳаммад ал-Хоразмий номидаги Тошкент ахборот технологиялари 
университети Самарқанд филиали профессори, [e-mail] 
Дифференциал ташхис жараёнида билвосита ва бевосита белгилар 
билан касалликларнинг муносабатини солиштирилиши орқали амалга 
оширилади. Шифокор малакаси қанча юқори бўлса, патологик жараённинг 
қанчалик чуқурлашганини хулоса қила олади. Кўпчилик ҳолда таҳлиллар 
сабаб-оқибат принципига таянган ҳолда ўтказилиб, шифокор нуқтаи 
назаридан қилинган ташхис бир қатор омилларга ва бу патологиянинг учраш 
тезлигига ҳам боғлиқ. Булардан кўриниб турибдики, таҳлил учун 
белгиланган симптомлар нисбий – субъектив ва шартли – объектив 
характерли бўлиб, шифокор маҳорати ва малакасига боғлиқ бўлиб қолади.
Ташхис жараёнини учта ўзаро боғлиқ босқичга ажратса бўлади: 
бирламчи ташхис қуйилиши (дастлабки гипотеза), дифференциал ташхис 
ўтказиш қаторини ишлаб чиқиш (қушимча гипотезалар таклифи), якуний 
ташхис (якуний гипотезани асослаш). 
Ташхисий жараёнда шифокорнинг касаллик симптомларини очибгина 
бермай, уларни аниқ изоҳлаш, ўзаро боғлиқлигини аниқлашни тақоза этади. 
Кўпинча ташхисий ахамиятга эга ахборот билимга боғланиш жараёнида олиб 
ташланади. Бу хол экспертларнинг “формаллаштирилмаган” ассоциатив 
муносабатида акс этади. Уларни таққослаб тахрирлаш мос масалани 
қўйилишини аниқлаш ва когнитологнинг экспертлар билан ишлаш 
маҳоратига боғлиқ. Бу аниқ ахборот билимлар базасига киритилиши ва акс 
этилиши зарур. 
Автоматлаштирилган тизимларда талаб қилинаётган аниқлик даражаси, 
одатда бемор холатининг аниқ белгиларига таяниб модал мақсадларни 
ишлатишга қаратилган. Бундай ҳолатларда интелектуал тизимни яратиш 
мақсадга муофиқ бўлиб, бунда белгилар муносабатини ҳисобга олувчи ва 
норавшан маълумотларни самарали қайта ишлашга асосланган усулларга 
асосланиши керак. 
Охирги вақтларда ечим қабул қилишни қўлловчи тизимлар (ЕҚҚҚТ) 
яратилиши ривожланиб, бунда ахборот ва компьютер технологияларидан 
кенг фойдаланилмоқда [1]. Ҳозирги вақтда кўплаб ЕҚҚҚТлар интелектуал 
ЕҚҚҚТ кўринишида тузилмоқда, яъни мутахассислар билими ёки ишончли 
адабиётларда келтирилган маълумотлар, ҳамда касалликлар тарихи 
базасидан олинган ахборотга асосланган ҳолда яратилмоқда.
Бундай тизимлар малакали экспертларнинг билимларига асосланган 
билимлар базаси сақланади. Билимлар базаси учта тўпламдан ташкил топади: 
Н - фаразлар (ташхислар тўплами), симптом ва белгиларнинг гипотезага 
боғлиқлигини аниқловчи маълумот ва қоидалар тўпламилари. Бу қоидаларни 
[2] каби “агар A1 ва A2 ва …ва An, у ҳолда C ” усулида тасвирлаш мумкин. Бу 

---

101 
ерда С-хулоса, A1,A2, …,A
n
–лар белги ёки симптомлар. 
Масалан [3], “Миокард инфаркти” бир жинсли касалликлар синфи 
учун дифференциал ташхислаш масаласини тизими куп босқичли қоидалар 
базасини куйидагича яратиш мумкин: