Muallif: Fazliddin O‘taganov

10-sinf 
TASHBEH (O‘XSHATISH) 
Tashbeh 
hozirgi adabiyotshunoslikda 
o‘xshatish
deb yuritiladi. U shunday san’atki, unda so‘zlarda 
ifodalangan ikki yoki undan ortiq narsa va hodisa, xususiyatlar o‘rtasida mavjud bo‘lgan o‘xshashlik, sifat 
va belgidagi umumiylik qiyoslanadi, o‘zaro solishtiriladi, tasvirlanayotgan narsa hodisaning ayrim
xususiyati yorqin, chuqurroq va ta’sirliroq ochib beriladi. Adiblar tashbehdan o‘z g‘oyalari, fikr va 
istaklarini badiiy ta’sirchan ifodalash uchun foydalanishadi.
Tashbehning bir necha qismlari mavjud. Bular o‘xshatilgan narsa (mushabbah) o‘xshagan narsa 
(mushabbahbihi), o‘xshatish sababi (vajhi shaboh) hamda o‘xshatish vositasi (holati tashbeh)dan iborat.
O‘xshatishlarning
fazilati shundaki, ular ko‘zda tutilgan har qanday fikrning aniqlashishida, shu obrazni 
to‘liq tasavvur etishda hal qiluvchi rol o‘ynaydi.
O‘xshatishlarning yana bir xususiyatini ta’kidlash zarur. Bu ma’lum bir o‘xshatishning turli obrazlarni 
yoritishda qo‘llanishidir. Masalan, 
yilqi (hayvon)
obrazi qora xalqqa, nodon, bilimsiz, zakovatsiz, ochko‘z 
va, umuman, yomon xulqli, yaramas odatli kimsaga nisbatan qo‘llanadi. 
Bo‘ri
obrazini esa lashkarboshiga, 
yov-dushmanga, mard erga, o‘limga ham nisbatan qo‘llanganini ko‘rish mumkin. Lekin ularning 
hammasida ham bo‘ri o‘xshatishi aynan bir xil ma’noda kelmaydi.
Atoyining quyidagi misralarida ham tashbehning go‘zal namunasi yaratilgan:
Ul sanamkim, suv yaqosinda paritek o‘lturur,
G‘oyati nozukligidin suv bila yutsa bo‘lur.
Ko‘rinib turganidek, go‘zal yor (sanam) pariga o‘xshatilmoqda. Xalq tasavvurida pari suv yoqasida (daryo 
qirg‘og‘ida, ariq bo‘yida) bo‘ladi. Shoir ana shu xalqona tasavvurdan ham ustalik bilan foydalanmoqda.
ISTIORA 
Istiora
arabcha so‘z bo‘lib, «qarz olish» ma’nosida keladi. Istiora ikki narsa o‘rtasidagi o‘xshashlikka 
asoslanadi. Tashbehdan farqli ravishda, o‘xshatish vositasi va o‘xshatish sababi qo‘llanmaydi.