Muallif: Fazliddin O‘taganov

talmeh
(arabcha “nazar 
solmoq”) san’ati deb yuritiladi.
ISHTIQOQ 
Uzun sochingdin uzmasmen ko‘ngulni, Ayog‘ing qanda bo‘lsa, boshim anda. Bu baytda barcha gap 
bo‘laklari o‘z joyida. Faqat “uzmasmen” bilan “ko‘ngulni” so‘zlarining o‘rni almashgan xolos. Gap nima 
uchun baytning birinchi misrasida yorga: “
Uzun
sochingdan ko‘ngulni 
uzmayman
”, — degan oshiq ikkinchi 
misrada: “Ayog‘ing qayerda bo‘lsa, boshim o‘sha yerda”, — deyotgani sababini aniqlashda. Bu gaplarning 
bir-biriga qanday bog‘liqligi bor? Ma’lumki, mumtoz she’riyatda ma’shuqa sochlari uzunligidan uning 
oyog‘igacha tushib turishi tasvirlanadi. Xalq orasida uzun sochli ayollarga nisbatan “...sochi tovoniga 

---

6 
tushadi”, — degan ibora qo‘llanishini ham eshitgandirsiz, hoynahoy. Buning ustiga, qadimda qushlar qildan 
yasalgan tuzoq bilan ovlangan. Oshiqning ko‘ngil qushi ham ma’shuqaning sochidan qilingan to‘rga ilingan, 
albatta. Demak, ko‘ngilni bog‘lab olgan soch oyoqqacha tushar ekan, shu sochga shaydo bo‘lib, uning 
domiga tushgan oshiqning boshi yana qayerda bo‘lsin!? Shuningdek, ikkinchi misraning “Sen qayerda 
bo‘lsang, men ham o‘sha yerdaman” degan ma’nosi ham bor. Oshiq ko‘ngli yorning uzun sochlariga 
bog‘langan va bu bog‘liqlik uzilmas ekan, u ma’shuqaning izidan qolmaydi. “
Uzun
” va “
uzmasman
” 
so‘zlari 
o‘zakdoshlarga o‘xshab ketadigan 
(aynan o‘zakdosh demayapti, o’xshasa ham, bas, deyapti) “uz” 
so‘zi bilan boshlanib, baytga ajib ohangdorlik bag‘ishlaydi. Ayni paytda, bu ohangdorlik shu so‘zlar 
ifodalayotgan ma’noni kuchaytiradi ham. She’rda o‘zakdosh so‘zlarning qo‘llanishi ishtiqoq (arabcha 
“so‘zdan so‘zni ajratish” ma’nosida) tasvir vositasi hisoblanadi. Shu g‘azalning uchinchi baytidagi “Chu 
jonimdan
aziz 
jonona
sensen” misrasida qo‘llangan “