Muallif: Fazliddin O‘taganov

takrir
san'ati hosil qilingan. 
ISTIORA 
Shabistonida tug'di bir yangi oy, 
Yangi oy yo'qki, mehri olamoroy. 
Tushunilishi qiyin, izohtalab so'z va birikmalar ma'nosini aniqlab olamiz: shabiston so'zini ikki 
ma'noda tushunish mumkin: kechasi va yotoqxona, tug'di - tug'ildi, yangi oy - Farhod nazarda tutilmoqda, 
mehri olamoroy - olamni yorituvchi quyosh. Ularga tayangan holda quyidagi mazmunni uqish mumkin:
 
Kechasi (yotoqxonada) yangi oy tug'ildi, uni yangi oy demaki, olamni yorituvchi quyosh edi. 
Ko'rinadiki,
 
shabiston
so'zi orqali iyhom (lutf) san'ati (bir so'zni bir o'rinda ikki ma'noda qo'llash) yuzaga kelgan. 
"Shabiston" va "yangi oy" so'zlari orasida mantiqiy aloqadorlik bor: oy tunda (shabistonda) chiqadi. Ayni 
paytda bu ikkisida istiora san'ati ham qo'llangan. Istiora shunday she'riy san'atki, misralarda o'xshayotgan 
narsa ishtirok etib, o'xshatilayotgani tushib qoladi. Misolimizdagi baytning birinchi misrasi to'liq holda 
quyidagi fikrni nazarda tutadi:
Shabiston (tun)dek xoqonning hayotida yangi oy kabi Farhod tug'ildi.
Xoqonning hayoti (o'xshatilayotgan narsa) Farhod tug'ilgunga qadar farzandsizlik tu- fayli qorong'u 
kechadek qayg'uli bo'lganligi shabistonga o'xshaydi. Ana shu o'xshatilayotgan narsa tushib qolib, uning 
ma'nosi o'xshayotgan (shabiston)ga, misra davomida
Farhod
so'zi tushib qolib, uning ma'nosi
yangi oyga
yuklangan va istiora orqali go'zal badiiy ifoda yuzaga kelgan. 
KITOBOT 
Navoiy chaqaloqqa nega "Farhod" ismi qo'yilganligini ikki yo'l bilan kitobat san'ati orqali izohlaydi. Kitobat 
- arab alifbosi harflari, yozuvi asosida o'ziga xos tashbih (o'xshatish) yaratishni yoki ayti- layotgan fikrni 
ifodalashni ko'zlaydigan she'riy san'at. Adibning birinchi izohi shunday: 
Qo'yib yuz himmatu iqbol-u davlat, Hamul far soyasidin topdi ziynat. 
"Himmat"dan "h", "iqbol"dan "alif" (uni "i" deb ham, "o" deb ham, 
"a" deb ham ishlatish mumkin), "davlat"dan "d"ni olib, qo'shsak, " - hod" paydo bo'ladi, buni "far"ning 
"soyasi", ya'ni keyiniga olsak, "Farhod" so'zi hosil bo'ladi. 
Farhod ismining ikkinchi izohi: Anga farzona Farhod ism qo'ydi, Hurufi 
ma'xazin besh qism qo'ydi: Firoq-u rashk-u hajr-u oh ila dard, Biror 
harf ibtidodin aylabon fard. 
"Firoq" so'zidan "f", "rashk" so'zidan "r", "hajr" so'zidan "h", "oh"dan "o", "dard" so'zidan "d" 
harflarini jamlab, donolar chaqaloqqa "Farhod" ism berdilar. Qo'yilgan ismda Farhodning ma'naviy va jis- 
moniy fazilatlari aks ettirilgan. 
TAMSIL 

---

8 
G'azalning 7-, 8-baytlarida oshiqona kechinmalar izhoridan chekiniladi. Falsafiy umumlashma 
ruhidagi baytlar bitiladi. Ular birinchi baytdan kam bo'lmagan shohbayt darajasida vujudga kelgan. 
Ey shah, karam aylar chog'i teng tut yamon-u yaxshini
Kim, mehr nuri teng tushar vayron-u obod ustina
. 
Bu o'rindagi shohga murojaatni Ogahiyning davr hukmdori- ga qarata qo'llagan. Ogahiyning 
yuqoridagi satrlarda tasvirlangan ma'shuqadan chekkan sitamlari, muayyan darajada, davrdan tortgan 
sitamlari timsoli ham edi. Demak, tushunish mumkinki, shoir izhori 
dard vositasida ko'nglini bo'shatib olgach, shohni adolatga chorlab, unga purhikmat pand aytadi. Nasihati 
quruq bo'lmasligi uchun
tamsil
san'atini qo'llaydi. (Tamsil she'riy san'atlardan biri bo'lib, unga ko'ra 
bildirilayotgan fikr hayotdan yoki tabiatdan olingan misollar yordamida dalillanadi, tasdiqlanadi, 
izohlanadi). Marhamat va muruvvat ko'rsat- ganingda, yomon-u yaxshiga teng munosabatda bo'lgin, degan 
fikrni chiroyli she'riy asoslash uchun oftob o'z nurini vayrona va obod yer- larga teng sochishini misol qilib 
keltiradi. Quyoshdek yuksak marta- bada o'tirgan amaldorni Sulaymonshohdek taxtini shamol ustiga 
qo'ndirib, bu olamdan yeldek sayr etib o'tsa ham oxir-oqibatda tanasi tuproqqa aylanishi va yelga 
sovurilishidan ogohlantiradi. Ogahiyning bu saboqlari umrboqiy mohiyatga ega.