Moylar va maxsus

Erituvchilarning fizik xususiyatlari
Ko‘rsatkich-
lar
Fe­
nol
Furfu-
rol
Pro­
pan
M -
krezol
P-
krezol
M EK
Dixlo-
retan
Atse-
ton
Kimyoviy
formulalar
C6H5
OH
C4H 3 
OCH 0
C 3H 8
C H 3
COH
OH
C H 3
C 6H 4
OH
C H 3
C 0 2
H<|
C 2H 4
Cl2
C H 3 
CO 
C H 3
Molekulyar
massasi
94,1
96,09 44,09
108,0
6
108,06 72,4 98,96 58,08
Zichlik n n 20 1,071 1,1614 3,5020 1,0465 1,0341 0,8050 1,2520 0,792C
Qotish ha- 
rorati ner- 
gizm, 
0,1 
M pa,°C
42,0
-3 8 ,7
187,7
11,8
34,6 -8 6 ,3
—
-9 4 ,7
Qaynash
harorati,
0,lM P a,°C
181,4 161,7 -4 2 ,2 201,1 202,3
79,6
83,7
5
Suvdagi 
eruvchanligi, 
38°C,% mass
33,0
6,5
—
14,5
14,5
9,9
0,14
Azeotrop 
aralashma- 
ni suv bilan 
qaynash ha­
rorati, °C
99,6
97,8
—
98,9
*
98,7
73,45
72
8

---

Ichki (oraliq) 
rafln atlam i 
quyidagi texnologik 
usullar 
bilan ajratib olinadi.
1. Ekstrakt eritm asin in g h aro ratin i pasaytirish bilan.
2. Ekstrakt eritm ag a suv q o 'sh ish bilan.
3. Ekstrakt eritm aga y an a ekstrakt q o 'sh ish bilan.
4. Y uqori 
h aro ratd a 
erituvchini yangi m iqdori bilan 
yuvish.
B uning 
natijasida 
birinchi 
u ch
usulni 
q o ‘llaganda 
erituvchini selektivligi o rtad i va ekstrakt 
eritm ad an oraliq 
rafinatni ajratib olinadi. T o ‘rtinchi usulda 
esa m oy gach va 
p etro latu m d an ajratib olinadi.
1.2. M oylam i deasfaltlash
Q oldiq m oylam i gudron va yarim gudronlardan ishlab 
chiqariladi. Bu fraksiyalarda ayniqsa sm olali neftlardan olingan 
bo‘lsa, 50 % gacha sm ola va asfalten b o ‘ladi. Sm ola asfaltenli 
birikm alam ing murakkabligi selektiv 
erituvchini q o ‘llashga yo‘l 
berm aydi. Shuning u ch u n m oyni qim m atbaho uglevodorodlari 
u ch u n erituvchi tanlanadi. Sm ola-asfaltenli birikm alar erituvchida 
deyarli erim asdan c h o 'k m a d a qoladi. Erituvchi sifatida suyuq 
propan ishlatiladi.
1 .2.1. Jarayonning ko‘rsatkichlari
M oy uglevodorodlarining propandagi eritm asid an sm olalar 
50—85°C o ra lig 'id a yengil ajraladi.
H aro ratn in g yuqori darajasi p ro p an n in g kritik h arorati bilan 
(96,8°C ) 
ch eg aralan ad i. 
P ropan 
h aro rati 
kritik 
h arorat 
yaqinlashgani sari uni eritish qobiliyati pasayadi, m oyning 
uglevodorodlari qism an sm o lalar bilan c h o ‘kib qoladi. Buning 
n atijasida m oyning chiqishi pasayadi. Past h a ro ra td a buni 
teskarisi b o ‘lib suyuq p ro p a n n i eritish qobiliyati o rtad i va 40°C 
d a sm o lalar p ro p a n d a eriydi va m oyning sifati pasayadi.
Jaray o n k o lo n n ad a olib boriladi. P ro p an k o lo n n a tagidan 
beriladi, m oylar esa te p a qism idan, k o lo n n an i te p a qism ida, 
h a ro ra t 70-75°C va pastki qism ida 50-60°C b o ‘ladi. K olonnani 
te p a va pastki qism ida h a ro ra tn i har xil u shlab tu rish natijasida 
m o y d an sm o la va asfaltenlarni to ‘liq ajratib olinadi. H aro ratn i
9

---

bu farqiga deasfaltlash gradiyenti deyiladi. Propanni suyuq holda 
ushlab turishi uchun jarayon 4—4,5 M pa da olib boriladi.
E rituvchini va boshlang‘ich m ahsuiotning nisbati tajriba 
y o i i bilan topiladi va u xomashyodagi uglevodorodlar soniga 
bog'liq. U glevodorodlar m iqdori qancha ko‘p b o ‘lsa, propan 
bilan bosh!ang‘ich m ahsulot nisbati ham sh u n ch a ko‘p 
b o ‘ladi.
Propan va boshlang‘ich m odda 4:1 dan 8:1 gacha bo‘lgan 
nisbatda olinadi.
Propanni ng 
miqdori 
m a’lum 
darajagacha 
oshirish 
deasfaltizat sifatiga yaxshi ta ’sir ko‘rsatadi, smolali-asfaltenlarni 
ch o ‘ktirish tezlashadi.
Deasfaltdash jarayonini bir bosqichda olib borish m um kin, 
lekin olingan m ahsuiotning sifati ikki bosqichli jarayonda 
ko'ngildagidek bo‘ladi. 
Birinchi bosqichda, olingan asfalt 
eritm asidan qim m atbaho uglevodorodlarni ajratib olish uchun 
ikkinchi bosqichda deasfaltlanadi. Ikki bosqichli sxemada 
gudrondan moyni olish 10 % ga ortadi. I va II bosqich 
deasfaltizatlari sifat bo‘yicha katta farq qiladi.
II bosqich deasfaltizatidan juda yopishqoq moylar olinadi.
2-jadval