Моя профессиональная карьера

87




'Qo'shiq' atamasi birinchi marta XI asrda yozilgan ilmiy adabiyotlardan bizga­cha yetib kelgan eng qadimiy hisoblangan Mahmud Qoshg'ariyning Devoni lug'oti turk asarida qo'shig shaklida berilgan bo'lib, bu so'zning izohi she'r qasida deb ko'rsatilgan.
Shuningdek qo'shiq so'zi Yusuf Xos Xojibning Qutag'u bilig asarida, XII asrda yozilgan Mahmud Qoshg'ariyning Muqaddimatul -adab lug'atida ham shunday ma’nolarni uchratamiz.Xususan Alisher Navoiyning Mezonul -avzon va Zahiriddin Muhammad Boburning Risolaiy avroz asarida so'zi surud,ayog'u , lahn, turkiy tarona, ashula, chilga(chinga) bilan ham tarqalgan.Ular qo' shiqning turli janrlarini atash uchun qo'llanilganligi bayon qilinadi.
Ota bobolarimiz asrlar davomida yaratgan buyuk ijod namunalari bebaho meroslari hozirgi kunga qadar asrab - avaylab yosh avlodga yetkazib kelinmoqda. An'anaviy qo'shiqchiligimizni o'zlashtirilish,ya'ni xalq qo'shiqlariga,maqomlarga qiziqish yildan yilga yoshlarimiz orasida ko'payib bormoqda. ' Xalq qo'shiqlari haqida so'z ketar ekan, eng avvalo o'sib kelayotgan avlod, ajdodlrimiz boyliklari, merosimiz an'ana va urf odatlarimiz haqida fikrga ega bo'lmoqlari lozim' deydi, O'zbekiston Respublikasining 1- Prezidenti I.A.Karimov.
O'tmishda nota rivojlanmagan bo'lib yevropa musiqasi atamalari o'rnida hofizlarimiz ovoz maromiga qarab 'Gulli'','Binni'', 'Shikana'','Honaqohiy'' deb ataladigan nafas olish, chiqarish va ijro yo'llarian foydalanishgan. O'sha davr hofizlarining ovozlari o'ktam baquvvat bo'lganligi sababli, ular ko'proq Shikaniy yo'lida ijro etganlar. Bu yo'lda ijro etish g'oyatda murakkab bo'lib, shinavandalar tomonidan qadrlangan. Chunki , hofiz ovozini ichkaridan tejamkorlik bilan qorin bo'shlig'idan chiqarib qo'shiq aytadi.Shuning uchun ham 'Shikaniy' yo'li chu- qur nafas olishga asoslanishi, tiniqligi hamda jarangdorligi bilan 'Gulli'',' Binni-gi'' kabi ashulla yo'llaridan farq qiladi.Ustoz hofizlar o'z ijrochilik mahoratlarini oshirish uchun aks sado beruvchi maxsus gumbazli binolarda mashg'ulot o'tkazganlar.Shu tariqa ovozlariga sayqal berishgan ''Shixami'' yo'lidan farq qiluvchi ''Xonagihiy'' yo'li bolib, unda hofiz qo'shiq so'zlarini aniq talaffuz etib, tinglovchiga g'azal mazmunini ifodali qilib yetkazgan.
Ustozlarimizning repertuvarlaridan har xil marosimlarda ijro etiladigan qo' shiqlar mavjud. Masalan Sodirxon Hofiz qo'shiqlarini sozsiz ikki kaftini qulog'iga qo'ygan holda, alamli 'Yakka faryod' tarzida ' Xonagohiy' yo'lida ijro etib kelgan.O'z ashullalarini yil fasllari va xatto kunning ma'lum paytiga kora tanlab aytgan.Bahor tonglari ''Amir Nasrulloyi'Y'Qiyif',''Qora tong''ni peshindan keyin ''Gulyori Shahnozni' kechqurun esa 'Dilxiroj' va boshqa kuylarni kuylagan.Demak, xar bir qo'shiqni ma'nosiga qarab,o'rni va joyiga qarab kuylash lozim ekanda, keyingi davrlarga kelib ustoz hofizlarimiz qo'shiq ijro etish bilan birga maqomlarni ham o'zlashtirib kelmoqdalar.Masalan,mashhur qo'shiqchi
Fattohxon Mamadaliyev ''Nasrulloyi'' so'z solib, uning talqinchisini, 'Soqinomasini' yaratdi.Buzrukning yangi yo'lini ya'ni 'Sumay' yo'lllarini talqin qildi.''Chorgoh'' va ''Misken''ning beshta yo'lini hamda ''Ushshoq '' lar ning qadimiy ijrolarini qaytadan tikladi.XX asrning 30 - yillariga kelib, an'nanaviy