Morfologiya yunoncha morfos “ shakl ”, logos “ ta’limot “ so’zlaridan olingan bo’lib, so’z shakllari haqidagi ta’limotdir. Leksikologiyada so’zning atash ma’nolari o’rganilsa

Bosh kelishik shakli. Ismlarning bosh kelishik shakli maxsus qo’shimchaga ega emas . Bu
shakl kim ? nima ? qayer ? so’roqlarining biriga javob bo’ladi va gapda ko’pincha ega , otkesim
undalma vazifalarida keladi. Masalan: 1. O’zbekistonning poytaxti – Toshkent. 2. Men
6-sinf o’quvchisiman. 3. Toshkent, munchalar go’zal!
Qaratqich kelishigi shakli . Qaratqich kelishigidagi so’z qaratqich,u bog’lanib kelgan so’z esa
qaralmish deyiladi. Qaratqich va qaralmish yonma-yon kelganida ko’p hollarda qaratqich
kelishigi tushib qolishi mumkin. Lekin qaratqich va qaralmish o’rtasida boshqa so’z qo’shilsa,
qaratqich qo’shimchasi tiklanadi. Masalan: Maktabimizning katta bog’i .
Shuningdek,qaratqich kelishigi atoqli ot, olmosh, harakat nomi, sifatdosh va otlashgan
so’zlarga qo’shilsa, tushib qolmaydi .
Tushum kelishigi shakli. Tushum kelishigini olgan so’z doim o’timli fe’lga bog’lanadi.
Tushum kelishigidagi so’z gapda doim vositasiz to’ldiruvchi vazifasida keladi. Bu kelishik fe’l
bilan yonma-yon turganda, tushum kelishigi qo’shimchasi tushib qolishi mumkin . bunda u
belgisiz qo’llangan bo’ladi. Masalan: gulni uzdi — gul uzdi
Tushum kelishigidagi so’z bilan o’timli fe’l orasiga boshqa so’z qo’shilsa yoki bu kelishik
atoqli ot, olmosh, harakat nomi, sifatdosh, otlashgan so’zlarga qo’shilsa, tushum kelishigi qo’shimchasi tushib qolmaydi.
Demak, egalik qo’shimchasini olgan ismlarga bog’langan so’z qaratqich kelishigi shaklida,
o’timli fe’llarga bog’langan so’z tushum kelishigi shaklida bo’ladi .
Jo’nalish kelishigi shakli. Jo’nalish kelishigi qo’shimchasi k q tovushlari bilan tugagan
so’zlarga qo’shilganda –ka, -qa holida aytiladi va yoziladi. g -- g’ bilan tugagan so’zlarga -
ga shaklida qo’shiladi. Jo’nalish kelishigi qo’shimchasi payt otlariga qo’shilib qachon
so’rog’iga javob bo’ladi va gapda payt holi, o’rin-joy otlariga qo’shilib qayerga? So’rog’iga
javob bo’ladi va gapda o’rin holi vazifasida keladi. Shaxs va narsa otlariga qo’shilib, kimga?
nimaga? so’rog’iga javob bo’ladi va gapda vositali to’ldiruvchi bo’lib keladi .