Morfologiya yunoncha morfos “ shakl ”, logos “ ta’limot “ so’zlaridan olingan bo’lib, so’z shakllari haqidagi ta’limotdir. Leksikologiyada so’zning atash ma’nolari o’rganilsa

Morfologiya
Morfologiya yunoncha morfos “ shakl ” , logos “ ta’limot “ so’zlaridan olingan bo’lib , so’z
shakllari haqidagi ta’limotdir .
Leksikologiyada so’zning atash ma’nolari o’rganilsa , morfologiyada so’zning grammatik
ma’nolari va bu ma’nolarni ifodalovchi shakllar o’rganiladi .
So’z turkumlari
So’zlarning umumiy grammatik ma’nolariga ko’ra guruhlanishi so’z turkumlari deyiladi .
So’zlarni turkumlarga ajratishda quyidagilar e’tiborga olinadi :
Leksik ma’no anglatib , biror so’roqqa javob bo’lishi ;
Grammatik qo’shimchalarni qabul qilishi ;
Gapda biror gap bo’lagi vazifasida kelishi .
So’zlarni turkumlarga ajratish qadimdan boshlangan . So’zlarni birinchi bo’lib hindlar
turkumlarga ajratganlar.
hindlar : otlar , fe’llar , yordamchilar ;
arablar : ismlar , fe’llar , yordamchilar ;
yunonlar : sifat , son , olmosh ;
ruslar : ot , sifat , son , olmosh , ravish , fe’l ;
Bizning ajdodlarimiz ( o’zbeklar ) : ot , sifat , son , olmosh kabi turlarga bo’lganlar .
Bu so’z turkumlarining deyarli barchasi egalik , kelishik va ko’plik shakllari bilan o’zgaradi .
Ismlarga : Ot , sifat , son , olmosh , harakat nomi , sifatdosh , taqlid so’zlar kiradi .
Ismlarning lug’aviy shakllari
Ismlarning ko’plik ( - lar ) kichraytirish- erkalash ( - cha , - chak , - xon , - bek ) qiyoslash
( -day , - dek ) ma’nolarini bildiruvchi qo’shimchalarga ega bo’lgan shakli lug’aviy shakl
hisoblanadi .
Masalan : uylar , gullar , odamlar
qizcha , kelinchak , qo’zichoq
Lolaxon , Azizbek
bobomday , otamdek
Ismlarning munosabat shakllari
Ismlarning kelishik , egalik , - man, - san, - dir qo’shimchalariga ega bo’lgan shakli munosabat
shakllari sanaladi .
Kelishik shakllari
Ismlarni boshqa so’zlarga tobelantirib bog’lashga xizmat qiluvchi qo’shimchalar kelishik
shakllari deyiladi.
Kelishik shakllari doimo tobe so’zga qo’shiladi.
O’zbek tilida oltita kelishik mavjud bo’lib, ularning har qaysisining o’z nomi va shakli bor .
Ismlarning egalik qo’shimchalari bilan shaxs va sonda hamda kelishik qo’shimchalari bilan
o’zgarishi turlanish deyiladi .