Morfologiya yunoncha morfos “ shakl ”, logos “ ta’limot “ so’zlaridan olingan bo’lib, so’z shakllari haqidagi ta’limotdir. Leksikologiyada so’zning atash ma’nolari o’rganilsa

niki qo’shimchasi ko’plik,egalik qo’shimchalaridan keyin, kelishiklardan oldin qo’shiladi.
Kichraytirish va erkalash otlari
Kichraytirish qo’shimchalari: -cha, (qizcha) –choq(toychoq),
-chak(kelinchak), -loq(bo’taloq), - aloq (qizaloq)
Erkalash qo’shimchalari: -xon, -boy, -bek, -oy, -niso, -bibi, -xo’ja, -jon, -begim –gina;
qizginam
Diqqat! -gina qo’shimchasi erkalashdan tashqari achinish ma’nosini ham ifodalaydi. Bu
qo’shimcha –gina ayiruv yuklamasi bilan shakldoshdir. Farqi: -gina yuklamasi barcha
qo’shimchalardan keyin qo’shiladi, urg’u olmaydi.
Otlarning yasalishi
Otlar 4 xil usul bilan yasaladi.
1. Ot yasovchi qo’shimchalar bilan: gulchi, guldon
2. So’zlarni qo’shish yoki juftlash bilan: Yangiyo’l, yeryong’oq, yer-suv
3. Turkumdan turkumga o’tirish yordamida.
4. So’zlarni takrorlash bilan.
I. So’z yasovchi qo’shimchalar bilan ot yasash (morfologik yoki affiksatsiya usuli)
1. Shaxs oti yasovchi qo’shimchalar:
-chi: ishchi, gulchi -go’y: duogo’y, badihago’y
-bon: bog’bon, darvozabon -parast: amalparast
-boz: dorboz, qimorboz -furush: chitfurush,mevafurush
-dosh: yurtdosh, sinfdosh -vachcha: xolavachcha,tog’avachcha
-paz: oshpaz, kabobpaz -(u)vchi: yozuvchi, uchuvchi
-kash: aravakash -(o)vchi: yo’lovchi, o’quvchi
-soz: soatsoz, asbobsoz -sil: yo’qsil (arxaik)
-dor: amaldor, chorvador -kor; paxtakor, sholikor
-xon: kitobxon,gazetxon -gar; zargar, ig’vogar
-do’z: etikdo’z -kar: miskar
-xo’r: choyxo’r,oshxo’r -gor: talabgor
ham-: hamyurt, hamxona
2. Narsa-buyum oti yasovchi qo’shimchalar: (asosan, fe’ldan ot yasaydi)
-k, -ak: kurak, pirpirak,varrak -q, -oq: taroq, o’roq
-ma: to’qima, bo’g’ma, bosma -ik, iq: teshik, chopiq
- um: unum, yutum, uy+um=uyum -uq: uchuq, yutuq
-noma: taklifnoma - m –im: to’plam, kiyim, tishlam
- machoq: berkinmachoq, tortishmachoq
- don : qalamdon, tuzdon - (u) v, -(o) v: yozuv, saylov
- in (-un, -on) yig’in, tugun, to’zon - ildoq: shaqildoq
- ak (oq) : qarsak, qaldiroq, varrak - a: sharshara, jizza
- qoq (-kak, -gak): botqoq, eshkak, ilgak - dak (- doq): yugurdak, qovurdoq
- chiq: yopinchiq, suyanchiq - chak: kemirchak
- iz (-miq): bo’g’iz; bulamiq - mish: o’tmish, qilmish
- kilik (-gilik): ichkilik, ko’rgilik - cha: qizilcha, olcha
- ka: yo’lka - moq: quymoq (ovqat turi), chertmak (o’yin)
-gich (-kich, -qich, -g’ich): tishkovlagich, ko’rsatgich, qisqich, chizg’ich
- gi (-ki, -qi, -g’i, -g’u): supurgi, tepki, tutaqi, chalg’i, sachratqi, tuyg’u
- qin (-qun, g’in, -g’um): to’lqin, yong’in, uchqun, yulg’un
- t (-it, -at, ot): qurt, chiqit, o’lat, ko’chat, sizot
-lik : darslik, kundalik