Монография "Mahalla va Oila" нашриёти Тошкент 2021

Илгари бу рустоқ (яъни, Бағдон) Самарқандга ўлпон тўлар 
эди, Афшин даврида эса Уструшонага қарашли бўлди
” деган 
сўзлари Бағднинг ўрнини аниқлашда далил бўла олади
80
. 
Ҳужжатдаги “Бағд подшоси” масаласи бўйича яқин 
йилларда ҳам бир қатор қарашлар ўртага ташланган бўлиб, 
унинг Уструшонага тегишлилиги, умуман олганда, Суғд, 
айниқса, ушбу воҳадаги Кабудон, Панч каби ҳукмдорликлар 
билан Уструшона орасидаги сиёсий ва сулолавий боғлиқликлар 
77
Грицина A.A., Содиқов М. Эски Ховос ва унга қўшни худудлар қадим ва ўрта 
асрларда. – T.: Самарқанд, 2010. – Б. 51. 
78
Согдийские документы с горы Муг. Чтение, Перевод. Комментарий. Вып. II. 
Юридические документы и письма / Чтение, перевод и комментарии В. А. 
Лившица. – М.:Изд­во восточной лит­ры, 1962. – C. 95-96; Исҳоқов М., Бобоёров 
Ғ., Кубатин А. Суғдий тилидаги манбалар / Ўзбекистон тарихи. Хрестоматия, 2/1. – 
T.: Фан, 2014. Б. 61-63. 
79
Gershevitch I. Sogdians on a Frogplain // Melanjeslinguistiquesoffertsa Emile 
Benveniste. Louvain. - Paris,
1975. – P.195-211. 
80
Исҳоқов М.М. Илк ўрта асрларда Суғд, Уструшона ва Чоч муносабатларига 
доир ... – Б. 7. 

---

~ 29 ~ 
масаласига ойдинлик киритилиши учун чуқурроқ изланишлар 
олиб борилиши керак бўлади. 
Араб-форс географлари асарларида Дизак (Жиззах) 
Уструшонада Бунжикат ва Зоминдан кейинги йирик шаҳар 
экани айтиб ўтилади
81
. Бу шаҳарнинг қолдиқлари бугунги 
кундаги Қалиятепа ёдгорлигига тўғри келади
82
. Уструшона 
тарихини анча йиллардан ўрганиб келаётган археолог М.Қ. 
Пардаевнинг фикрига кўра, “Қалиятепа атрофидаги қишлоқ 
маконларнинг аксарияти “буюк кўчиш даври”дан кейин, асосан 
Эфталийлар ва Турк хоқонлиги даврида бунёд этилган. Бунга 
кўчманчи чорвадор уруғларнинг оммавий тарзда ўтроқлашуви, 
кескин демографик ўсиш ва бошқа ҳолатлар сабаб бўлган”
83
. 
Ғарбий Турк хоқонлиги тарихини ёзма манбалар ва 
нумизматик материаллар асосида ўрганиб келаётган Ғ. 
Бобоёров хоқонлик ва унинг вассаллари ўртасидаги ўзаро 
муносабатларини кўриб чиқиб, Уструшона ҳам Чоч, Фарғона, 
Суғд ва яна бир қатор воҳа ҳукмдорликлари каби бир неча усул 
ва воситалар орқали бошқарилганига урғу беради. Унга кўра, 
Турк хоқонлигининг Уструшонадаги бошқаруви бир неча 
босқични ўз ичига олиб, бошланғичда хоқонлик бошқа тобе 
ҳукмдорликларга қўллаганидек, бу ернинг бошқарувига ҳам 
тўғридан-тўғри аралашмаган, маҳаллий сулолалар ўз ўрнида 
қолдирилиб, улардан ўлпон олиш билан чекланилган. Бироқ 
йиллар ўтиб хоқонлик ўз васалларини бошқаришда бир қатор 
усул ва воситаларни ишлаб чиқиб, бир неча ҳукмдорликда ерли 
сулолаларни ағдариб ташлаб, ўрнига Ашина хонадони 
вакилларини ёки бошқа бирор иттифоқдош уруғ вакилини ноиб 
81
Бартольд В.В. Туркестан в эпоху монгольского нашествия / Соч. Т. 1. М., 1963. 
С. 223-226. 
82
Пардаев М. Ўрта асрлардаЖиззахнингЎрта Осиётарихидатутганўрни// 
“Уструшона Буюк Ипак йўлида, унинг минтақалараро сиёсий – иқтисодий ва 
маданий муносабатларни ривожлантиришдаги ўрни (Антик ва ўрта асрлар 
даврида)” 
мавзусида 
ўтказилган 
Республика 
илмий-амалий 
анжумани 
материаллари. – Гулистон, 2016. – Б. 139-141. 
83
Бердимурадов А.Э., Пардаев М.Х.Замок Кингиртепа // ИМКУ, вып.22. – 
Ташкент: Фан, 1988. – С. 67. 

---

~ 30 ~ 
ўлароқ тайинлай бошлаган, шу тариқа Уструшонда ҳам туркий 
сулола бошқаруви ўрнатилган
84
.
Нумизматик материаллар асосида Уструшона тарихига 
тўхталган Ғ.Бобоёров ушбу ҳукмдорлик тангаларида ҳинд 
таъсирининг кузатилиши, буни нафақат тангалардаги тасвирлар, 
балки айрим атамалар ҳам тасдиқлашини ёзади
85
. Шу ўринда 
айтиб ўтиш керак, Уструшонанинг қўшни ҳудудлар ва узоқ 
хориж алоқаларини Қалайи Қаҳ-қаҳадан топилган афшинлар 
тангаларидан ҳам билса бўлади. Унда Уструшона ҳукмдори 
Чирдмиш ва бошқа афшинлар қанотли тож билан 
таъсвирланган бўлиб, бу эса Сосонийларнинг тангаларига 
ўхшашлик кўзга ташланиши билан бирга, Сатачарининг 
тангасида фил, дурлар ва сирғалар таъсвири
86
, ҳиндлар билан 
савдо муносабатлари бўлганини англатади. 
Уструшона тарихи бўйича кейинги йилларда Жиззах ва 
Сирдарё 
вилоятларида 
олий 
ўқув 
юртлари 
тарихчи 
мутахассислари ҳам бир қатор илмий изланишларни амалга 
оширмоқда. Хусусан, яқин йилларда “Ўзбек давлатчилиги 
тарихида 
Уструшонанинг 
тутган 
ўрни, 
урбанизацион 
жараёнлар, моддий маданияти тарихининг турли долзарб 
муаммолари”, 2007 йилда «Ўзбекистонда урбанизация 
жараёнлари: тарих ва ҳозирги замон» халқаро илмий-амалий 
анжуманида, шунингдек, ГулДУ тарихчилари ташаббуси билан, 
ЖДПИ ва Ўзбекистон ФА Археология институти олимлари 
иштирокида ташкил этилаётган минтақавий илмий-амалий 
конференцияларда таҳлил этиб келинмоқда
87
. Шунингдек, 
84
Бобоёров F. Турк хоқонлигининг Мовароуннаҳрдаги бошқарув тизими ҳақида // 
O‘zbekistоntariхi
. 
– Tошкент, 2000. – № 4. – Б. 71–79; Ўша муалл. Илк ўрта асрлар 
тангаларида Ўзбекистон ҳудудидаги давлатчиликка доир маълумотлар // 
Ўзбекистон тарихи манбашунослиги масалалари. – Т., 2010. – Б. 18­40; 
Ўшамуал. 
ҒарбийТуркхоқонлигинингдавлаттузуми. Тарихфанларидок. дисс.автореферати. Т., 
2012.Б. 41-43
. 
85
Babayarov G. The influence of the Ancient Indian traditions in the early Turkic coins 
of Chach / Tashkent region (VI–VIII AD) // International Seminar and Exhibition. Cities, 
Roads and Caravan SaraisAn Emblem of Linkages Through the Age (India, West and 
Central Asia), 8
th
– 12
th
January, Delhi 2008. - P. 22–26. 
86