Mo‘minov N. N., Bolbekov M. A., Po‘latov I. B., Nurmatov sh. Sh

Uslubiy ko‘rsatmalar 

Mahsulotlarni sovuqlik ostida saqlash  davri,    ularning  kaysi  jarayondan  keyin 

saqlash  omborlariga  yoki  kameralariga  yuborilganiga  qarab  joylanadi.    Sovitish 

jarayonidan  kelgan  mahsulotlar  -1  --  +1

0

C  harorat  atrofida,  muzlatish  jarayonidan 

yuborilgan  mahsulotlar  esa  -18

0

C  haroratdan  yuqori  bo‘lmagan  haroratda  saqlanadi. 

Mahsulotlarni  sovitish  yoki  muzlatish(max-larni)  sovuqlik  ostida  saqlash 

jarayonining  boshlangich  bosqichi  bo‘lib  hisoblanadi.  SHuning  uchun  tez 

buzuluvchan  mahsulotlar  sovuqlik  ostida  saqlanish  jarayonidan  avval  bu 

bosqichlardan  utkaziladi.Mahsulotlar  kaerda  kanaka  jarayondan  utgan  bo‘lsa  usha 

joyda  yoki  maxsus  kameralar  va  boshqa  omborxonalarda  sovuqlik  ostida  saqlanadi. 

Sovitish  texnologiyasida:oylar  bilan  sanaladigan  uzok  vaqtli  saqlanish  va  soatlarda 

yoki  kunlarda  hisoblanadigan  kam  muddatli  saqlanish  jarayonlari  farklanadi.  Bu 

bulinish  shuning  uchunki:  mahsulotlarni  uzok  vaqt  saqlashda  ma’lum  bir  sharoitlar,  

kam  muddatli  saklanishda  esa  ba’zi  bir  boshqa  sharoitlar  talab  qilinadi.  Masalan: 

mahsulotlarni  qancha  uzok  vaqt  saqlash  kerak  bo‘lsa  uning  harorati  shuncha  past 

bo‘lishi kerak, lekin biz bilamizki haroratni xaddan tashqari pasaytirib yuborish ham 

maksadga  muvofik  emas.  Buning  uchun  mahsulotlarni  turiga,  xolatiga  qarab,  anik 

maksadli  haroratli  rejimlar  o‘rnatiladi.  Bu  rejimlarda  saklangan  mahsulotlarni  

chegaraviy deb xisoblanuvchi qiymati ya’ni muddati, ularda sodir bo‘ladigan xolatlar,  

ta’mini  buzilishi,  xidlanishi,  tashqi  kurinishi  va  rangining  buzilishiga  qarab 

belgilanadi. 

D.I.  Ryutov  izlanishlaridan  olingan  natijalar  asosida  ba’zi  bir  muzlatilgan 

mahsulotlarning saqlanish muddatlarini haroratga boglab qo‘yidagi jadvalni tuzdi. 

                           MAHSULOT 

                 Saqlanish  muddati  (oylarda)  

haroratda 

0

C 

-10 

-12 

-15 

-18 

Mol va qo‘y go‘shti                                            

7, 0 

8, 5 

12, 0 

17, 0 

CHuchka va baliq  

5, 5 

7, 0 

10 

14 

G‘oz, kuyon, yogli baliq 

4, 0 

5, 0 

7, 0 

10, 0 

Tovuklar 

5, 0 

6, 5 

9, 0 

12, 5 

Sari yog 

7, 0 

8, 0 

10, 0 

12, 5 

---

64 

 

 

Mahsulotlarni  saqlashni  rejalashtirishda  ularni  joylashtirish,  shamollatishning 

soni,  vaqti,  havoning  nisbiy  namligi,  sovitish  sistemasi,    kushimcha  jixozlarni 

qo‘llash va boshqa sharoit va faktorlar xisobga olinadi. 

   

Tez  buzuluvchan  mahsulotlarni  turi  va  saqlanish  vaqtidan  katiy  nazar,    ularni 

Sovuqlik ostida yaxshi saqlash uchun qo‘yidagi shartlarni bajarish kerak. 

   

 Birinchi  –  saqlanishga  keltirilgan  mahsulotlar  juda  sifatli  bo‘lishi.  Ularga 

sovuqlikning  ta’sirini  urganish,  ya’ni  YAngi  mahsulotlarni  buzilgan  mahsulotlar 

bilan  aralashtirmaslik.  Buning  uchun,  keltirilgan  mahsulotlar  yaxshilab  ko‘zdan 

kechiriladi  va  sortlarga(navlarga)ajratiladi.  Mahsulotlar  va  ularning  idishlari, 

(upakovkalari) standartga javob berishi shart. 

Ikkinchi  –  saqlanish  kameralari  yoki  omborlarining  tozaligi.  Omborxonalar 

yoki  kameralar  qancha  toza  bo‘lsa  unda  mikroorganizmlar  shuncha  kam  bo‘ladi, 

natijada  mahsulotlarning  zararlanishi  ham  shunga  kam  b-di.  Buning  uchun  xar  bir 

belgilangan saqlanish joylari dizenfeksiyalanishi va yaxshilab tozalanishi shart. 

Uchinchi – bu eng asosiy shart bo‘lib, sovuqlikni to‘g‘ri ishlata bilish-sovitish 

kameralaridagi 

kerakli 

haroratni 

saklab 

turish, 

nisbiy 

namlikni, 

havo 

aylanish(sirkulyasiyasi)  tezligi  va  ularni  shamollatib  turish.  Saqlanish  jarayonida  bu 

uchta  shartdan  tashqari,  mahsulotlarni  saqlashda  ularni  joylashtirish  va  taxlash  ham 

katta  rol  uynaydi.  Mahsulotlarni  joylashda  kushnichilik  koidalariga  rioya  qilinishi 

shart. 

    Saqlanish  uchun  yuborilgan    yangi  partiyadagi  mahsulotlarni  oldin  shunaka 

mahsulotlar  joylangan  kameraga  taxlash  lozim.  Taxlangan  mahsulotlar  oralaridan 

sovitish  havosi  yaxshi  utib  turishi  kerak,  buning  uchun  ular  stellajlarga  yoki 

etajerkalarga taxlanadi. Mahsulotlarni devorlarga juda yaqin, bir-biriga juda zich qilib 

joylash mumkin emas. Xar bir mahsulotni olish maqsadida yo‘lakchalar koldiriladi. 

Saqlash  maqsadida  saqlanish  kamerasining  1m

z

  ogirlik  hajmiga  qo‘yidagi 

miqdorda mahsulotlar joylanadi(kg). 

     Muzlatilgan mol go‘shti: 

     To‘rtga bulingani 

400kg 

    YArim tushlarda 

300kg 

     Qo‘y go‘shti muzlatilgan 

300 

     CHuchka go‘shti muzlatilgan 

450 

     Go‘sht va submahsulotlar:  

 

     muzlagan bloklarda 

600 

     Uy parrandalari va yovvoyi urdak muzlatilgan     

380 

      Kalbasa mahsulotlari 

400 

      Go‘shtli kapchonkalar 

500 

     Baliq muzlatilgan 

450 

      Tuzlangan baliq bochkalarda 

600 

     Baliq filesi muz-n karton yashiklarda   

700 

     Sari yog yashiklarda            

 

       YOgochli 

700 

       Fanerli 

650 

---

65 

 

       Kartonli 

800 

       YOglar va xayvon yoglari qo‘ydirilgan 

 

holda yogoch bochkalarda                       

540 

YOglar va xayvon yoglari qo‘ydirilgan yogoch yashiklarda   650 

                  Pishloqlar: 

 

                  YOgoch yashiklarda 

500 

                  YOgoch barabanlarda 

460 

                  Idishsiz 

500 

Qo‘yuqtirilgan shirin sut bochkalarda: 

 

                  YOgochli 

570 

                  Fanerali 

740 

                  Tuxum yashiklarda: 

 

                  Kartonli 

270 

                  YOgochli 

320 

                   Melanj 

700 

 

Nisbiy  namligi  esa 80-85% ni tashqil qiladi.Bazi bir mahsulotlarni saqlashda 

esa,    masalan:  tuxum,    uzum,  pishloqlar  -2

o

S  haroratda  va  90%  ga  yaqin  nisbiy 

namlikda saqlash kerak. Saqlash harorati qancha past bo‘lsa, havoning nisbiy namligi 

shuncha  yuqori  bo‘ladi.  Havoning  xarakat  tezligi  0,  1  m/s  qilib  ushlab 

turiladi.Muzlatilgan mahsulotlarni saqlashda kameradagi havoning harorati -18

o

S  va 

undan  past,    nisbiy  namlik  96-98  %  li  bo‘lishi  kerak.Saqlashda  uygonuvchan 

sirkulyasiyakerak emas,  tabiiy sirkulyasiya bo‘ladi. 

Suniy  ventilyasiya  bazi  hollarda,  masalan:  Sovo‘tilgan  submahsulotlarni,  

tuxum, pishloqlar,  meva va sabzavotlarni saqlashda kerak.Muzlatilgan mahsulotlarni 

saqlash kameralarida saqlash paytida suniy ventilyasiya kerak bulmaydi. 

Mahsulotlar  yuzasidan  namlikning  havoga  buglanishi  natijasida  mahsulot 

tarkibining  kamayishi  –  kurish  deb  ataladi.Buglangan  namlik  sovitish  kamerasi 

asboblari  yuzasiga  kondensasiyalanadi.  Kurish  natijasida  mahsulotlarning  sifati 

buziladi  va  massasi  kamayadi.Bazi  hollarda  tabiiy  rangini  yukotadi,    tami 

buziladi.Mahsulotlarning  kurish  kattaligi  ko‘pgina  faktorlarga  bog‘liq,    bo‘lib,    xal 

qiluvchi  tasirni  tashqaridan  vaqt  birligi  ichida  kamera  ichiga  kiruvchi  issiqlik,  

havoning harorati va nisbiy namligi,  mahsulotlarning kurinishi,  tarkibi,  o‘lchamlari 

va kadoklashning turi,  joylashtirilishi,  taxlanish usullari,  saqlanish vaqti,  kamerani 

to‘ldirilishi va sovitish sistemasiga bog‘liq bo‘ladi.