Moliyaviy va boshqaruv hisobi

Takrorlash uchun savollar:

1. 
   Balans tushunchasini qanday ifodalaysiz?
   
2. 
   Aktivlar deganda nimani tushunasiz?
   
3. 
   Passivlar deganda nimani tushunasiz va ularning qanday xususiyatlari bor?
   
4. 
   Balansning aktiv va passivlarida qanday bqlimlar mavjud?
   
5. 
   Tuziladigan balansning qanday turlarini bilasiz?
   
6. 
   Xqjalik muomalalari ta’sirida balansning birinchi tur qzgarishlariga uchta misol keltiring.
   
7. 
   Xqjalik muomalalari ta’sirida balansning ikkinchi tur qzgarishlariga ikkita misol keltiring.
   
8. 
   Xqjalik muomalalari ta’sirida balansning uchinchi tur qzgarishlariga uchta misol keltiring.
   
9. 
   Xqjalik muomalalari ta’sirida balansning tqrtinchi tur qzgarishlariga uchta misol keltiring.
   

Tayanch so’z va Iboralar:

2. BOB SCHYOT TIZIMI VA IKKIYOQLAMA YOZUV

1. Schyotlar to’g’risida tushuncha va ularning turkumlanishi

Korxonaning xo’jalik muomalalari tegishli axborot tashuvchilar asosida schyotlarda aks ettiriladi hamda shu muomalalar ta’sir qiladigan mablag’lar mavjudligi qayd etiladi. Shunday qilib, schyotlar yordamida xqjalik mablag’lari va xqjalik muomalalarining joriy ettirilishi va shu bilan bir vaqtda yig’ma kqrsatkichlarni olishni ta’minlovchi hisobning bir turdagi ob’ektlarini iqtisodiy guruhlash amalga oshiriladi. Undan tashqari, schyotlar xqjalik faoliyatining borishi ustidan tezkor nazoratni yuritish imkonini beradi.
Demak, schyotlar - bu xqjalik mablag’lari va xqjalik muomalalarini joriy aks ettirish, iqtisodiy guruhlash va tezkor nazorat qilish usuli deb ta’riflasak bqladi. Schyotlarning kqrinishi hisob yozuvlar qilinadigan jadvalga qxshaydi.
Schyotlardagi yozuvlar, hisobga olinayotgan ob’ektlarning xususiyatiga qarab har xil qlchagichlarda - natura, mehnat va pul qlchagichlarida olib boriladi. Lekin ma’lumotlarni natura va mehnat qlchagichlarida ifodalash bilan birga schyotlardagi barcha ma’lumotlar albatta pul qlchagichda ham kqrsatiladi. Bu umumlashtirilgan, yakuniy kqrsatkichlarni olish uchun zarurdir.
Xqjalik mablag’larini harakati tegishli balans moddalarini kqpayishiga yoki kamayishiga olib keladi. Masalan, kassadagi naqd pullarni harakati ularning g’aznaga kelib tushishi («Kassa» moddasining kqpayishi) yoki undan berilishi («Kassa» moddasining kamayishi) bilan tavsiflanadi; mol etkazib beruvchilar bilan hisob- kitoblarning harakati - bu korxonaning mol etkazib beruvchilarga bqlgan qarzning kqpayishi («Mol etkazib beruvchilar» moddasining qsishi) yoki uning uzilishi «Mol etkazib beruvchilar» moddasaning kamayishiga olib keladi.
Schyotdagi umumiy summani hisoblab chiqishni osonlashtirish uchun mablag’larni kqpayishini, ularning kamayishidan alohida ajratib kqrsatish qulayroq, shuning uchun schyot ikki qismga bqlinadi: chap va qng tomonga. Uning biri (chap tomoni) debet, boshqasi (qng tomoni) kredit deb nomlanadi.
Hisobning har bir ob’ekti hamda, mablag’lar va manbalarning har bir turi uchun alohida schyotlar ochiladi. Debet va kredit bqyicha yozilgan muomalalar summalarining jami aylanma (oborot) deb nomlanadi. Schyotning bir tomonida qayd etilgan summalar bilan uning boshqa tomonida ko’satilgan summalar qrtasidagi farq qoldiq yoki saldo deb nomlanadi. Qoldiqlar debeti kreditidan ortiqmi yoki aksinchami ekanligiga qarab, debetli yoki kreditli bqlishi mumkin. Yangi qoldiqni aniqlash uchun avval mablag’larni ko’payganligini kqrsatuvchi aylanma summani boshlang’ich qoldiqqa qqshiladi, sqngra uning kamayishini aks ettiruvchi aylanma summasi ayirib tashlanadi. Agar qoldiq bqlmasa, schyot yopilgan hisoblanadi.
Aktiv va passiv schyotlarning ta’rifini keltiramiz.