Moliyaviy va boshqaruv hisobi

«Mol etkazib beruvchilar va pudratchilarga tqlanadigan schyotlar» schyoti

D-t K-t

1. 
   Mol etkazib beruvchilarga bqlgan qarz uzilgan 15000
   

3) Mol etkazib beruvchilarga bqlgan qarz uzilgan 35000
Korxona mol etkazib beruvchilarga qarzining boshlang’ich qoldig’i
40000

2. 
   Mol etkazib beruvchilarga hisoblangan 20000
   

Uzilgan - hammasi (aylanma) 50000 hisoblangan hammasi(aylanma) 20000
Korxonaning mol etkazib beruvchilarga qarzining oxirgi qoldig’i 10000

Bu schyotning oxirgi qoldig’i faqat kreditli bqlishi mumkin, chunki korxona mol etkazib beruvchilarga bqlgan qarzini uzishda, mavjud majburiyatdan ortiq summani tqlamaydi.

Schyotlarning qoldiqlari, hisobga olinadigan ob’ektlarning kqpayishi va kamayishiga qarab, ularning har xil tomonlariga yoziladi. Schyotlarning bunday tuzilishi tasodifiy emas. Qzining tabiatiga kqra xqjalik mablag’larini turlari bqyicha ajratish ularning manbalari bqyicha guruhlashga qarama qarshidir.
Shunday qilib, xqjalik mablag’larining turlarini aks ettiruvchi schyotlarda hisobga olinadigan ob’ektlar qoldiqlarini va kqpayishi debetiga, kamayishi esa kreditiga yoziladi. Mablag’lar manbalarini hisobga olish uchun xizmat qiladigan schyotlarda qoldiqlar va kqpayishlar kreditida, kamayishlar esa - debetda kqrsatiladi.
Mablag’lar turini yoki ularning manbalarini hisobga olishga qarab, schyotlar aktiv va passivga bqlinadi.
Mablag’lar turlarini hisobga oluvchi schyotlar aktiv, ularning manbalarini aks ettiruvchi schyotlar esa - passiv schyotlar deb ataladi.
Barcha schyotlarda ham qoldiqlar va muomalalar yuqorida keltirilgandek aks ettiriladi. Lekin buxgalteriya hisobida qator murakkab schyotlar borki, ular qzlarining tuzilishlariga kqra bunday oddiy tarzdan farq qiladi.
Bundaylarga xqjalik jarayonlari, xqjalik faoliyatining moliyaviy natijalari, topshiriqlarning bajarilishi hisobga oladigan schyotlar kiradi. Bu schyotlar hisobga oladigan ob’ektlarning xususiyatlarini aks ettiradi. Lekin ular ham aktiv va passiv schyotlarga mansubdir.

Schyotlardan tqg’ri foydalanish uchun - u yoki bu schyot yordamida qanday kqrsatkichlarni olish mumkinligi va unda qanday ob’ektlar hisobga olinishi zarurligini bilish maqsadida schyotlar tasniflanadi.
Schyotlarning har xil turlari xususiyatlarini bilish hisobini tashkil qilish uchun schyotlarni turkumlash zarur. Bunday schyotlarni turkumlash ikki belgi asosida tuziladi: qanday maqsadga atalganligi va tuzilishi hamda iqtisodiy mazmuniga qarab.
Schyotlarning qanday maqsadlarga tayinlanishi va tuzilishi bqyicha turkumlanishi, u yoki bu schyotlar, nima uchun, qanday kqrsatkichlarni olish uchun mqljallangan va ularning tuzilishi qanday, ya’ni ularning debeti kreditining mazmuni qanday, hamda ulardagi saldo qanday xususiyatga ega ekanligini kqrsatadi. Ular buxgalteriya hisobida qqllaniladigan schyotlarning xususiyatlarini qrganish uchun xizmat qiladi va ularning ayrim turlari qanday xususiyatlarga ega ekanligini aniqlash imkonini beradi.
Schyotlarni iqtisodiy mazmuniga qarab turkumlanishi (iqtisodiy turkumlash), schyotlarda nima hisobga olinadi, ya’ni unda qanday aniq iqtisodiy ob’ekt aks ettirilishini kqrsatadi va mazkur ob’ektga har tomonlama tavsif berish uchun qanday schyotlardan foydalanish kerakligini aniqlab olish imkonini beradi. Iqtisodiy turkumlash mazkur korxonada, uning xususiyatlarini hisobga olgan xolda, foydalanishi kerak bqlgan schyotlar rqyxatini belgilab olish uchun mqljallangan.
Har ikkala turkumlash ham chambarchas bog’langan qzaro bir-birovlarini tqldiradi. Schyotlarning xususiyatlarini bilish va ulardan amaliyotda tqg’ri foydalanish uchun schyotlarning qanday maqsadga tayinlanganligi, tuzilishi va iqtisodiy mazmunini qrganish kerak. Schyotlarning turkumlanishi mavjud ma’lumotlardan xqjalik faoliyatini boshqarishda zarur bqlgan kqrsatkichlarning xususiyatlarini (tarkibiy tuzilish turkumlanishi) va unda hisobga olinadigan ob’ektlarning iqtisodiy mazmunini (iqtisodiy turkumlanishi) aniqlab olingandan keyingina ulardan boshqaruv ishlarida tqg’ri foydalanish mumkin. Schyotlarni qanday maqsadlarga mqljallanganligi va tuzilishi hamda iqtisodiy mazmuni bqyicha turkumlanishini kqrib chiqamiz.

5. 
   chizma. Buxgalteriya hisobi schyotlarini tuzilishi va tayinlanishi bqyicha tasnifi Schyotlarning turkumlanishi:
   
   1.