Moliyaviy va boshqaruv hisobi

Takrorlash uchun savollar:

1. 
   Schyotlarga k;anday ta’rif berasiz?
   
2. 
   Aktiv schyotlarning qoldiqlari qanday aniqlanadi?
   
3. 
   Passiv schyotlarning qoldiqlari qanday aniqlanadi?
   
4. 
   Schyotlar nima uchun tasniflanadi?
   
5. 
   Schyotlar tasniflanganda qanday schyotlarga bqlinadi?
   
6. 
   Balansli schyotlarda nimalar hisobga olinadi?
   
7. 
   Balansdan tashqari schyotlarda nimalar hisobga olinadi?
   

Tayanch so’z va Iboralar:

4. BOB BUXGALTERIYA HISOBNINI TASHKIL ETISH

   1. Buxgalteriya hisobini tashkil ejtish tamoyillari

Buxgalteriya hisobi shunday tashkil etish kerakki, u tejamli bo’lib, kam mablag’ sarflangan holda ichki va tashqi foydalanuvchilarni kqproq axborotlar bilan ta’minlansin.
Bozor munosabatlariga qtish va davlat mulkini xususiylashtirish xqjalik yuritishning mazmuni, tuzulishi va psixologiyasida jiddiy qzgarishlarga olib keladi. Bu qz navbatida, buxgalteriya hisobida tub qzgarishlarni talab qiladi.
Buxgalteriya hisobi xalqaro biznes tili sifatida davlat qonunlarini bajarilishini kafolatlashi, tadbirkorlikni rivojlantirishiga mulkni saqlash va kqpayishiga xizmat qilishi, manfaatdor (investorlar, aktsiyadorlar, banklar, fondlar, mol yuboruvchilar, mol oluvchilar, rasmiy organlar va sh.k.) lar tomonidan muhim iqtsodiy qarorlarni qabul qilishda (kapitalini investitsiya qilish, bozorga chiqish, xodimlarni yollash, soliq siyosati, moliyalash manbalarini qidirib topish, hisoblashishlar va sh.k.) zarur bqladigan tqliq va ishonarli axborotlarni qz vaqtida etkazib berish kerak.
Buxgalteriya hisobini hozirgi zamon talabi darajasida tashkil etish quyidagi kompleks tadbirlar bilan ta’minlanadi:

1. 
   Buxgalteriya hisobini qonuniy tartibga solish va uning me’yoriy bazasini shakllantirish;
   
2. 
   Uslubiy ta’minot (yqriqnomalar uslubiy kqrsatmalar, sharxlar) bilan;
   
3. 
   Kadrlarni tayyorlash va qayta tayyorlash bilan;
   
4. 
   Xalqaro professional tashkilotlar bilan hamkorlik qilish yqli bilan;
   
5. 
   Hisobni boshqarish tizimini qaytadan tashkil etish yqli bilan.
   

Jahon amaliyotiga mos keladigan zamonaviy «Buxgalteriya hisobi tqg’risida»gi qonunsiz buxgalteriya hisobini etarli darajada qayta qurish mumkin emas. Jahon talablariga javob beradigan, xalqaro tamoyillari va qoidalariga mos keladigan, Qzbekistonda buxgalteriya hisobini rivojlanishini huquqiy asoslarini ta’minlovchi qonun zarur edi.
Qonun buxgalteriya hisobini tashkil etish, buxgalteriya hujjatlari va registrlari, aktiv va majburiyatlarni inventarizatsiya qilish va baholashning asosiy tamoyillari va qoidalari, qz va qarzga olingan kapitalni hisobi, moliyaviy hisobotlar oldiga qqyilgan negiz vazifalar, maqsad va talablarni belgilab berishi kerak.
Bunday muhim hujjat 1996 yilning 30 avgustida qabul qilinib «Buxgalteriya hisobi tqg’risidagi Qzbekiston Respublikasining Qonuni» nomini oldi. Qzbek ekspertlarining ta’rifi bqyicha bu qonun: buxgalteriya hisobini yuritishning xalqoro standartlari talablariga javob beradi; Qzbekiston Respublikasida buxgalteriya hisobi tizimini tuzilish kontseptual asoslarini nazarda tutadi; turli mulk shakllariga asoslangan barcha korxona, muassasa va tashkilotlarda hisob yuritishning yagona davlat tomonidan tartibga solishni ta’minlaydi; buxgalteriya hisobini yuritish andazalari oldiga qqyiladigan talablarni belgilaydi. Bundan tashqari, u buxgalteriya hisobini yuritishda xqjalik yurituvchi sub’ektning huquqi, burchi va mas’uliyatlarini, shuningdek moliyaviy hisobotni topshirish va chop etish bqyicha qqyilgan talablarni belgilab beradi.
«Buxgalteriya hisobi tqg’risida»gi Qonunda xalqaro talablarga binoan buxgalteriya hisobini tashkil etish va yuritishning quyidagi asosiy tamoyilllari keltirilgan:

• 
  buxgalteriya hisobini ikki yoqlamali yozuv usulida yuritish;
  
• 
  buxgalteriya hisobini uzluksizligi;
  
• 
  aktiv va passiv muomalalarini pulda baholash;
  
• 
  axborotlarni ishonchliligi;
  
• 
  hisoblash;
  
• 
  ehtiyotkorlik;
  
• 
  shakldan iqtisodiy mazmunining ustivorligi;
  
• 
  korxona faoliyatining davomiylik tamoyili;
  
• 
  hisobot kqrsatkichlarini taqqoslab bqladiganligi;
  
• 
  moliyaviy hisobotni xolisligi (betarafligi);
  
• 
  qrinlilik (joyidaligi);
  
• 
  hisobot davr daromad va xarajatlarini muvofiqligi;
  
• 
  aktiv va majburiyatlarni haqiqiy baholash.
  

Qonun korxonaning ichki buxgalteriya hisobi oldiga quyidagi asosiy talablarni qqyadi: - rahbarning qonunchilikka itoat qilishi; hisobotda keltirilgan axborotlarga tashqi foydalanuvchilar tomonidan ishonch hosil qilish maqsadida keltirilgan ma’lumotlarni ishonchliligini auditor tomonidan tasdiqlangandan sqng hisobot yilidan keyingi yilning 1 mayigacha chop etish.
Buxgalteriya hisobi yuritishning tamoyillaridan biri maxfiylik (oshkor qilmaslik)ni saqlash bqlib hisoblanadi. Bundan buxgalteriya hisobi registrlari mazmuni bilan tanishish ma’muriyat ruxsati yoki qonunchilik bilan tutilgan hollarda ruxsat etiladi. Buxgalteriya hisobi registrlari bilan tanishishga ruxsat etilgan shaxslar maxfiylikni saqlashi kerak.