Moliyaviy va boshqaruv hisobi

2006 yil fevraldagi yozuvlar

1. D-t «Xom ashyo va materiallar» schyoti K-t «Mol etkazib beruvchilar va pudratchilarga tqlanadigan schyotlar 2. D-t «Asosiy ishlab chiqarish» schyoti			- -	20000 20000
K-t «Xom ashyo va materiallar» schyoti 3. D-t «Asosiy ishlab chiqarish» schyoti K-t «Mehnatga haq tqlash bqyicha xodimlar bilan			- -	26000 35000
hisob -kitoblar» schyoti 4. D-t «Mamlakat ichidagi valyuta schyotlari»			-	950000
K-t «Boshqa maqsadli tushumlar» schyoti			-	950000
5. D-t «Hisob-kitob schyoti» schyoti			-	950000
K-t «Mamlakat ichidagi valyuta schetlari» schyoti			-	950000
6. D-t «Mol etkazib beruvchilar va pudratchilarga tqlanadigan schyotlar» schyoti K-t «Hisob-kitob» schyoti			- -	24000 24000
7. D-t «Kapital quyilmalar» schyoti			-	17000
K-t «Hisob-kitob» schyoti			-	17000
8. D-t «Asosiy vositalar» schyoti			-	17000
K-t «Kapital quyilmalar» schyoti			-	17000
9. D-t «Asosiy ishlab chiqarish» schyoti			-	750
K-t «Turli kreditorlardan qarzlar» schyoti			-	750
10 D-t «Turli kreditorlardan qarzlar» schyoti			-	750
. K-t «Hisob-kitob schyoti» schyoti			-	750
11	D-t «Boshqa maqsadli tushumlar» schyoti	- 61750
.	K-t «Asosiy ishlab chiqarish» schyoti	- 61750
	Jami Yuqoridagi yozuvlarni sintetik schyotlarda	2082250 aks ettirish quyidagicha amalga

oshiriladi:

«Asosiy ishlab chiqarish» sch. «Ustav kapitali» sch.

D-t K-t D-t K-t

«Xom ashyo va materiallar» sch. «Boshqa maqsadli tushumlar» sch.

D-t K-t D-t K-t

«Hisob-kitob schyoti» sch.

«Mol etkazib beruvchilar va pudratchilarga tqlanadigan schetlar» sch.

D-t K-t D-t K-t

«Asosiy ishlab chiqarish» sch. «Mehnatga xaq tqlash bqyicha

xodimlar bilan hisob-kitoblar» sch.
D-t K-t D-t K-t

«Mamlakat ichidagi valyuta schyotlari» schyoti

«Turli kreditorlardan qarzlar» sch.

D-t K-t D-t K-t

«Kapital quyilmalar» sch.

D-t K-t

7)	7000	8)	7000
Aylanma	7000	Aylanma	7000
Oxirgi qoldiq -

Sintetik va tahliliy schyotlarga muomalalarning yozuvlarini har bir sintetik schyotning jami tahliliy schyotlarning jami summalariga tqg’ri kelishligi nuqtai - nazaridan tekshirib chiqish lozim bqladi. Bunday tekshirish tegishli aylanma va qoldiqlar summalarini solishtirish yqli bilan amalga oshiriladi. U hisobning tqg’riligini ta’minlash uchun zarur bqlib, hisobning ishonchliligini ta’minlash uchun albatta qtkazilishi kerak.

Tahliliy schyotlarga ega bqlgan «Xom ashyo va materiallar» va «Mol etkazib beruvchilar va pudratchilarga tqlanadigan schetlar»dagi yozuvlarni tekshirib chiqamiz.
«Xom ashyo va materiallar» sintetik schyoti bqyicha boshlang’ich qoldiq uning tahliliy schyotlaridagi boshlang’ich qoldiqlar summasiga teng (40000=30000+10000). Tegishli tartibda debet va kredit bqyicha aylanma summalari ham (20000=15000+5000; 26000=20000+6000) va oxirgi qoldiqlar ham (34000=25000+4000+5000) tengdir.

Materiallar tahliliy schyotlari A materiallari
D-t (kirim) Kredit (chiqim)

Muomala raqami	Hajmi, kg	Narxi, sqm	Summa , sqm	Muomala raqami	Hajmi kg	Narxi, sqm	Summa, sqm
Boshlan. qoldiq	3000	10-00	30000	2)Beril gan	2000	10-00	20000
Kelgan	1500	10-00	15000
Aylanma	1500	10-00	15000	Aylanma	2000	10-00	20000
Oxirgi qoldiq	2500	10-00	25000

B materiallari
D-t (kirim) Kredit (chiqim)

Muomal a raqami	Hajmi kg	Narxi, sqm	Summa , sqm	Muomal a raqami	Hajmi kg	Narxi, sqm	Summa, sqm
Boshlan. qoldiq	5000	2-00	10000	2)Beril gan	3000	2-00	6000
Kelgan	2500	2-00
Aylanma				Aylanma	3000	2-00	6000
Oxirgi qoldiq	3000	2-00	4000

Mol etkazib beruvchilar va pudratchilar bilan hisob -kitoblarning tahliliy hisobi.

«Tashselmash» zavodi 6-sonli birlashma

D-t K-t D-t K-t

«Mol etkazib beruvchilar va pudratchilarga tqlanadigan» sintetik schyoti bqyicha ma’lumotlar ham tahliliy schyotlardagi jami summalarga tqg’ri keladi. Bu schyot bqyicha boshlang’ich qoldiq - 14000 sqm (5000 + 9000), kredit bqyicha aylanma - 20000 sqm, debet bqyicha -240000 sqm (15000 + 9000); oxirgi qoldiq - 10000 sqm, hisob - kitobi hali tamomlanmagan «Tashselmash» zavodining tahliliy schyoti bqyicha oxirgi qoldig’iga tqg’ri keladi.

Demak sintetik va tahliliy schyotlar bqyicha yozuvlar tqg’ri qilingan ekan. Sintetik schyotlar asosida korxonaning yangi balansini tuzamiz.

B A L A N S

2003 yil 1 martga

Aktiv	Summa	Passiv	Summa
Asosiy vositalar Xom ashyo va materiallar Hisob-kitob schyoti	217000 34000 918350	Ustav kapitali (fondi) Boshqa maqsadli tushumlar Mol etkazib beruvchilar va pudratchilarga tqlanadigan schyotlar Mehnatga haq tqlash xodimlar bilan hisob-kitoblar	23000 894250
			10000
			35000
Jami	116925 0	Jami	1169250

Kqrib chiqilgan misol schyotlar bilan balans qrtasidagi qz bog’liqlik mavjudligini kqrsatib turibdi. Yuzaki qaraganda bu qzaro bog’liqlik quyidagida namoyon bqlmoqda.
Hisobot davrining boshida balans ma’lumotlariga binoan schyotlar ochiladi. Mustaqil hisobga olinishi talab etiladigan har bir mablag’ yoki manba turiga sintetik schyot ochiladi va ularga qoldiq aktiv schyotlar bqyicha - debetiga, passiv schyotlar bqyicha kreditiga yozib qqyiladi.
Hisobot davri mobaynida schyotlarda (sintetik va tahliliy) korxonada sodir bqlayotgan muomalalar sintetik schyotlarning raqamlarini kqrsatgan xolda aks ettiriladi va, undan tashqari, korrespondentsiyalanuvchi schyotlar ham kqrsatiladi. Tahliliy schyotlarda tushuntirish matni yoki shu muomalani rasmiylashtiruvchi hujjatga ilova qilinadi. Hisobot davridagi yozuvlar tugagandan keyin aylanmalar yakunlari hisoblab chiqiladi va yangi qoldiqlar topiladi.
Agar hisobot davri mobaynida davr boshiga qoldig’i bqlmagan schyotga muomalani aks ettirish zaruriyati tug’ilsa, unda bunday schyotni ushbu muomalaning summasini yozish yqli bilan ochiladi.
Sintetik schyotlarning yakunlari asosida (ularning rivojiga ochilgan tahliliy schyotlarning ma’lumotlari bilan tekshirilgach) navbatdagi hisobot sanasiga korxona balansi tuziladi. Shuning uchun schyotlardagi qoldiqlar balansning tegishli moddalari bqyicha kqrsatiladi.

4. Buxgalteriya hisobi schyotlar rejasi

Schyotlar rejasi-buxgalteriya hisobi tizimidagi axborotning umumiy tuzilishini, uning xqjalik mexanizmiga muvofiq holda iqtisodiy tavsifini aniqlab beradi.
Bozor munosabatlarini, mulkchilikning har xil shakllarini, korxonalar mustaqilligini rivojlantirishga mqljallangan xqjalik mexanizmi buxgalteriya hisobi schyotlar rejasining mazmuniga va tuzilish tarkibiga yangicha qarashni talab etadi. Yangi hisob ob’ektlarining yuzaga kelishi munosabati bilan endi amaldagi schyotlar rejasiga kichik qzgartirishlar kiritish va modifikatsiyalash bilan cheklanib bqlmaydi.
Bozor iqtisodiyotiga qtish, ishlab chiqarishni boshqarishda buxgalteriya hisobi rolining oshishi, buxgalteriya hisobining umumiy va boshqaruv turlariga bqlishini buxgalteriya hisobi axborotining hajmiga va tegishli tartibda schyotlar rejasining mazmuniga yangi talablar qqyadi.
Demak, halq xqjaligini bozor iqtisodiyotiga qtishi, har xil mulkchilik shaklidagi korxonalarning rivojlanishi xalqaro standarlarga mos bqlgan hisob tizimi va schyotlar rejasini ishlab chiqishni talab qildi.
Shu munosabat bilan Qzbekiston Respublikasi Moliya Vazirligining 2002 yil 9 sentyabrdagi 103 - sonli buyrug’i bilan Qzbekiston Respublikasi buxgalteriya hisobining Milliy standarti (21-BHMS) «Xqjalik yurituvchi sub’ektlarning moliyaviy

• 
  xqjalik faoliyati buxgalteriya hisobi schyotlar rejasi va uni qqllash bqyicha yqriqnoma»ni tasdiqladi va u Qzbekiston Respublikasi adliya vazirligi tomonidan 2002 yil 23 oktyabrda 1181-son bilan qayd qilindi.
  

Ushbu andoza, byudjet muassasalari va banklardan tashqari, mulk shakllaridan qat’iy nazar barcha xqjalik yurituvchi sub’ektlar tomonidan 2004 yil 1-yanvardan boshlab ijro etilishi shart.
Ushbu schyotlar rejasini tizimga keltirilgan schyotlar rqyxati deb ta’riflash mumkin.
Yangi schyotlar rejasi jami bqlib 249 ta balansli va 14 ta balansdan tashqari schyotlardan iborat bqlib, u moliyaviy hisobotlarni tuzishga moslashtirilgan.
Barcha schyotlar oltita qism bqyicha tizimga keltirilgan:

1. 
   Uzoq muddatli aktivlar;
   
2. 
   Joriy aktivlar;
   
3. 
   Majburiyatlar;
   
4. 
   Joriy kapital;
   
5. 
   Moliyaviy natijalarning shakllanishi va ishlatilishi;
   
6. 
   Balansdan tashqari schyotlar.
   

Birinchi tqrt qism schyotlarining majburiyatlariga asosan moliyaviy hisobotning I – shakliga balans tuziladi. Beshinchi qism «Moliyaviy natijalarning shakllanishi va ishlatilishi» schyotlarning ma’lumotlariga asosan moliyaviy natijalar tqg’risidagi hisobot ( 2 – shakl ) tuziladi.
Schyotlar rejasida barcha schyotlar 9 bqlimda quyidagi tizimda keltirilib kqrsatilgan:

1. 
   bqlim. Asosiy vositalar, nomoddiy va boshqa uzoq muddatli aktivlar;
   
2. 
   bqlim. Tovar-moddiy zahiralar;
   
3. 
   bqlim. Kelgusi davr xarajatlari va muddati uzaytirilgan xarajatlar - joriy qismi; 4-bqlim. Olinadigan schyotlar-joriy qismi;
   

5-bqlim. Pul mablag’lari, qisqa muddatli investitsiyalar va boshqa joriy aktivlar; 6-bqlim. Joriy majburiyatlar;

7. 
   bqlim. Uzoq muddatli majburiyatlar;
   
8. 
   bqlim. Kapital, taqsimlanmagan foyda va rezervlar; 9-bqlim. Daromadlar va xarajatlar.
   

Birinchidan sakkizinchi bqlimgacha bqlgan schyotlar balans tuzilishiga mos kelsa, 9-bqlim schyotlari moliyaviy natijalar tqg’risidagi hisobot tuzilishiga mos keladi.
Schyotlar rejasining birinchi qismi bir bqlim (1- bqlim) dan iborat bqlsa, ikkinchi qismi tqrt bqlim (2, 3, 4, va 5)lardan, uchinchi qismi ikki (6 va 7) bqlimlardan, tqrtinchi qism bir (8 bqlim) bqlimdan va beshinchi qism bir (9- bqlim) bqlimdan iborat (Ilovaga qarang).
Yangi schyotlar rejasida schyotlar besh guruhga bqlib kqrsatilgan.

1.