Moliyaviy va boshqaruv hisobi

Hisob siyosati

Xqjalik yurituvchi sub’ektlarda buxgalteriya hisobi ma’lum qoidalar va tamoyillar bqyicha yuritiladi.
Tamoyil va qoidalarning shunday majmuini qrnatish kerakki, uni amalda qqllash hisob yuritishining maksimal samarasini ta’minlasin. Bunda samara deb moliyaviy va boshqaruv axborotlarni qz vaqtida shakllantirish keng doiradagi foydalanuvchilar uchun ishonchliligi, ravonligi va foydaliligini ta’minlash tushuniladi.
Nazariy jihatdan korxonalarda buxgalteriya hisobi yuritish qoidalarini qrnatishga uch xil yondashish mavjud:

1. 
   Markazlashtirilgan – bunda buxgalteriya hisobini yuritish yagona markazdan boshqariladi;
   
2. 
   Markazlashtirilmagan - har bir xqjalik sub’ekti uchun buxgalteriya hisobi qoidalarini individuallashtirish. Bu xil yondashish hisob ishlarini faoliyat xarakteriga aynan mos kelishini ta’minlagani bilan bu bozor iqtisodiyoti sharoitida tqg’ri kelmaydi.
   
3. 
   Aralash – bu birinchi va ikkinchi yondashishni oqilona birlashtirishdir.
   

Jahon amaliyoti shuni kqrsatmoqdaki, aralash usulda markazlashtirilgan tartibda quyidagilar belgilanadi.
Moliyaviy axborotlarni ishonchliligi, taqqoslanuvchanligi va foydaliligini ta’minlaydigan hisob yuritishning asosiy qoida va tamoyillarini belgilash.
Hisob yuritishning umumiy qoidalari va tamoyillari har bir korxonaning faoliyat kqrsatish sharoitlari, xodimlar kvalifikatsiyasi, mavjud boshqaruv texnik bazasidan kelib chiqqan holda konkretlashtiriladi. Boshqacha qilib aytganda korxona qzining hisob siyosatini ishlab chiqadi va amalga oshiradi.
BHMSga asosan xqjalik yurituvchi sub’ekt har bir xqjalik yili uchun qz hisob siyosatini ishlab chiqishi kerak.
Hisob siyosati deganda buxgalteriya hisobi tamoyillari va asoslariga binoan hisob yuritish uchun xqjalik yurituvchi sub’ekt rahbari tamonidan qabul qilinadi.
Buxgalteriya hisobini yuritish usullariga xqjalik faoliyati faktlarini guruhlash va baholash, aktivlar qiymatini hisobdan chiqarish, hujjat aylanish va inventarizatsiyani tashkil etish usullari, buxgalteriya hisobi schyotlarini qqllash usullari, hisob tizimi, axborotlarni ishlab chiqish va boshqa tegishli usullar kiradi.
Bu hisob siyosatida moddiy qiymatliklarni tayyorlash, sotib olish va baholash qoidalari va tartibi, buyumlarni asosiy vositalar va arzon va tez eskiruvchi buyumlarga kiritish mezoni, ularning eskirishi, tayyor mahsulotlarni baholash va
sotish tartibi, buxgalteriya hisobini ish schyotlar rejasini ishlab chiqish va boshqalar belgilanadi. Navbatdagi hisobot yili uchun ishlab chiqilagan hisob sihsati korxona rahbari tomonidan tasdiqlangandan sqng yuridik hujjat statusiga ega bqladi.
Xqjalik yurituvchi sub’ektning hisob siyosati xqjalik rahbarining buyrug’i bilan tasdiqlanadi.
Hisob siyosatining shakllantirishda sub’ekt tomonidan qabul qilingan buxgalteriya hisobini yuritish usullari buyruq chiqqan yildan keyingi yilning 1 - yanvaridan qqllaniladi. Bunda xqjalik sub’ekti bqlinmalarining joylashgan joylaridan qat’iy nazar, barcha strukturaviy bqlinmalari (alohida balansga ajratilagnalari ham qqshilgan holda) tomonidan qqllaniladi.
Yangi tashkil etilgan xqjalik sub’ektlari qabul qilagan hisob siyosatini moliyaviy hisobotini matbuotda birinchi nashr etilishigacha, lekin davlat rqyxatidan qtgan sanadan 90 kundan kechikmasdan rasmiylashtirishi kerak.
Kalendar yili ichida hisob siyosati qzgarmaydi.
Faqat quyidagi hollarda hqjalik yurituvchi sub’ektning hisob siyosati qzgarishi mumkin:

1. 
   Sub’ekt qaytadan tashkil etilsa (birlashish, ajralish);
   
2. 
   Mulkdorlarning almashishi natijasida;
   
3. 
   O’zbekiston Respublikasi qonunchiligi qzgarsa yoki Qzbekiston Respublikasida buxgalteriya hisobini tartibga soluvchi normativ tizimida qzgarish bqlsa;
   
4. 
   Buxgalteriya hisobining yangi usullari ishlab chiqilsa. Hisob siyosati oldiga quyidagi asosiy talablar qqyiladi:
   
   • 
     Tqliqlilik (barcha faktlarni hisobda tqliq aks ettirshini ta’minlash);
     
   • 
     Ehtiyotkorlik - nobudgarchiliklarni aks ettirishga tayyor bqlish;
     
   • 
     Mazmunning shakldan ustunligi (muomalalarni iqtisodiy mazmuniga qarab aks ettirilishi);
     
   • 
     Qarama - qarshisizlik (sintetik va analitik hisoblar ma’lumotlarini tengligi);
     
   • 
     Oqilona (hisobni tejamkorlik bilan yuritish).