Haqqoniy qiymati bo’yicha hisobga olinadigan aktivlar
20
MHXSlar ayrim aktivlarni haqqoniy qiymat yoki qayta baholangan qiymat
bo’yicha hisobga olinishini talab etadi yoki ruxsat qiladi (masalan, BHXS 16 “Asosiy
vositalar”, BHXS 38 “Nomoddiy aktivlar”, BHXS 40 “Investitsion mulk” va MHXS 9
“Moliyaviy instrumentlar” ga qarang). Ba’zi mamlakatlarda, aktivning haqqoniy
qiymatigacha qayta baholanishi yoki boshqacha tarzda qayta hisoblanishi joriy davr uchun
soliq solinadigan foydaga (soliq zarariga) ta’sir qiladi. Natijada, aktivning soliq bazasi
o’zgaradi va hech qanday vaqtinchalik farq yuzaga kelmaydi. Boshqa mamlakatlarda,
aktivning qayta baholanishi yoki boshqacha tarzda qayta hisoblanishi ushbu qayta baholash
yoki qayta hisoblash amalga oshirilgan davrda soliq solinadigan foydaga (soliq zarariga)
ta’sir qilmaydi, buning natijasida, aktivning soliq bazasi o’zgarmaydi. Bunga qaramasdan,
aktiv balans qiymatining kelajakda qoplanishi soliq solinadigan iqtisodiy naf tadbirkorlik
sub’ekti tomonidan olinishiga olib keladi, hamda soliq maqsadlarida chegirib tashlanadigan
summa ushbu iqtisodiy nafning summasidan farq qiladi. Qayta baholangan aktivning balans
qiymati va uning soliq bazasi orasidagi farq vaqtinchalik farq bo’lib, u muddati uzaytirilgan
MOLIYAVIY HISOBOT AUDITI” FANIDAN MUSTAQIL TA`LIM MASHG’ULOTLAR
MAVZULARI
166
soliq majburiyati yoki aktivni yuzaga keltiradi. Bu quyidagi shartlar mavjud bo’lganida ham
to’g’ri bo’ladi:
(a)
tadbirkorlik sub’ektining aktivni sotish niyati bo’lmaganida. Bunday hollarda,
aktivning qayta baholangan balans qiymati ushbu aktivdan foydalanish orqali qoplanadi, bu
esa kelgusi davrlarda chegirilishi mumkin bo’lgan eskirish summasidan oshadigan soliq
solinadigan daromadni hosil qiladi; yoki
(b)
agar aktivning chiqib ketishidan olinadigan tushumlar unga o’xshash aktivlarga
sarmoya qilinganida kapital qiymati o’sishiga solinadigan soliqning muddati uzaytirilmasa.
Bunday hollarda, aktiv sotilgan paytda yoki unga o’xshash aktivlardan foydalanilganida
pirovardida soliq to’lanishi kerak bo’ladi.
Gudvil
21 Biznes birlashuvida paydo bo’ladigan gudvil, quyidagi (a) bandda keltirilgan
summaning (b) bandda keltirilgan summadan oshgan qiymati sifatida baholanadi:
(a) quyidagilarning yig’indisi:
(i) MHXS 3 ga muvofiq baholanadigan va odatda sotib olish sanasidagi haqqoniy
qiymatini aniqlashni talab qiladigan, sotib olinayotgan aktivlar evaziga o’tkazilgan tovon;
(ii) MHXS 3 ga muvofiq sotib olinadigan tadbirkorlik sub’ektida nazorat kuchiga ega
bo’lmagan har qanday ulushning tan olinadigan qiymati; va
(iii) bosqichma-bosqich amalga oshirilgan biznes birlashuvida, sotib oluvchining sotib
olinadigan tadbirkorlik sub’ektining kapitalidagi oldingi ulushining sotib olish sanasidagi
haqqoniy qiymati.
(b)
MHXS 3 ga muvofiq baholanadigan aniqlanadigan sotib olingan aktivlardan qabul
qilingan majburiyatlarning sotib olish sanasidagi ayirmasi.
Ko’pgina soliq idoralari soliq solinadigan foydani hisoblashda gudvilning balans
qiymatini chegiriladigan xarajat sifatida chegirib tashlashga ruxsat etmaydi. Bundan
tashqari, bunday mamlakatlarda, shu’ba tadbirkorlik sub’ekti asosiy biznesini sotayotganda
gudvilning qiymati ko’pincha soliq maqsadlarida chegirib tashlanishi mumkin emas. Bunday
mamlakatlarda, gudvilning soliq bazasi nolga teng. Gudvilning balans qiymati va uning
nolga teng bo’lgan soliq bazasi orasidagi har qanday farq kelgusida soliq solinadigan
vaqtinchalik farq bo’lib xizmat qiladi. Biroq, mazkur Standart buning natijasida yuzaga
keladigan muddati uzaytirilgan soliq majburiyatini tan olishga ruxsat qilmaydi, chunki gudvil
qoldiq qiymat sifatida baholanadi va muddati uzaytirilgan soliq majburiyatining tan olinishi
gudvilning balans qiymati oshib ketishiga olib keladi.
21A
Gudvilning dastlabki tan olinishidan kelib chiqqanligi sababdan tan olinmaydigan
muddati uzaytirilgan soliq majburiyatining keyinchalik kamayishi, gudvilning dastlabki tan
olinishidan yuzaga kelgan deb qaraladi, va, shuning uchun, 15(a) bandga muvofiq tan
olinmaydi. Masalan, tadbirkorlik sub’ekti biznes birlashuvida soliq bazasi nolga teng bo’lgan
gudvilni buxgalteriya hisobida 100ga teng qiymat bo’yicha aks ettirsa, 15(a) band
tadbirkorlik sub’ekti tomonidan buning natijasida yuzaga keladigan muddati uzaytirilgan
soliq majburiyati tan olinishini ta’qiqlaydi. Agar tadbirkorlik sub’ekti ushbu gudvil bo’yicha
keyinchalik gudvilning qadrsizlanishidan kelgan 20ga teng zararni tan olsa, gudvilga tegishli
bo’lgan kelgusida soliq solinadigan vaqtinchalik farqning summasi 100dan 80gacha
kamayadi, buning natijasida tan olinmagan muddati uzaytirilgan soliqning qiymati ham
kamayadi. Ushbu tan olinmagan muddati uzaytirilgan soliq majburiyatining bunday
kamayishi gudvilning daslabki tan olinishidan kelib chiqadi deb hisoblanadi, va, shuning
uchun, uning tan olinishi 15(a) bandga muvofiq ta’qiqlanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |