Moliyaviy hisobot auditi

MOLIYAVIY HISOBOT AUDITI” FANIDAN MUSTAQIL TA`LIM MASHG’ULOTLAR 
MAVZULARI
167 
21B 
Biroq, gudvilga tegishli bo’lgan kelgusida soliq solinadigan vaqtinchalik farqlar 
bo’yicha muddati uzaytirilgan majburiyatlar, ular gudvilning dastlabki tan olinishidan kelib 
chiqmagan darajasida tan olinadi. Masalan, tadbirkorlik sub’ekti biznes birlashuvida 100ga 
teng bo’lgan gudvilni tan olsa, va bu qiymat soliq maqsadlarida sotib olish sanasidan 
boshlab har yili 20 foiz me’yorda soliq maqsadlarida chegirilib borsa, gudvil dastlabki tan 
olinganida uning soliq bazasi 100ga teng va sotib olingan yilning oxirida 80ga teng bo’ladi. 
Agar gudvilning balans qiymati sotib olish amalga oshirilgan yilning oxirida o’zgarmasdan 
100ga teng bo’lib qolsa, ushbu yilning oxirida 20ga teng kelgusida soliq solinadigan 
vaqtinchalik farq paydo bo’ladi. Ushbu kelgusida soliq solinadigan vaqtinchalik farq 
gudvilning dastlabki tan olinishiga tegishli bo’lmagani sababli, uning natijasida kelib 
chiqadigan muddati uzaytirilgan soliq majburiyati tan olinadi. 
Aktiv yoki majburiyatning dastlabki tan olinishi
22 
Aktiv yoki majburiyatning dastlabki tan olinishida vaqtinchalik farq paydo bo’lishi 
mumkin, masalan, aktiv tannarxining butun yoki ayrim qismi soliq maqsadlarida chegirilib 
tashlanmaydigan bo’lsa. Bunday vaqtinchalik farqni hisobga olish usuli aktiv yoki 
majburiyatning dastlabki tan olinishiga olib kelgan operatsiyaning tabiatiga bog’liq bo’ladi:
(a) 
biznes birlashuvida, tadbirkorlik sub’ekti har qanday muddati uzaytirilgan soliq 
majburiyati yoki aktivni tan oladi va bu u tomonidan tan olinadigan gudvilning yoki
manfaatli xariddan olinadigan foydaning summasiga ta’sir qiladi (19 bandga qarang); 
(b) 
agar operatsiya buxgalteriya hisobi bo’yicha foydaga yoki soliq solinadigan foydaga 
ta’sir qilsa, tadbirkorlik sub’ekti har qanday muddati uzaytirilgan soliq majburiyati yoki 
aktivni tan oladi, hamda buning natijasida yuzaga keladigan muddati uzaytirilgan soliq 
xarajatini yoki daromadini foyda yoki zarar tarkibida tan oladi (59 bandga qarang); 
(v) 
agar operatsiya biznes birlashuvi bo’lmasdan, buxgalteriya hisobi bo’yicha foydaga 
ham soliq solinadigan foydaga ham ta’sir qilmasa, tadbirkorlik sub’ekti, 15 va 24 
bandlarda keltirilgan istisno holatlari mavjud bo’lmaganida, yuzaga keladigan muddati 
uzaytirilgan soliq majburiyatini yoki aktivni tan olgan bo’lar edi hamda aktiv yoki 
majburiyatning balans qiymatiga xuddi shu summadagi tuzatish kiritgan bo’lar edi. Bunday 
tuzatishlar moliyaviy hisobotlarning shaffofligini kamaytirishi mumkin. Shuning uchun, 
mazkur Standart, natijada yuzaga keladigan muddati uzaytirilgan soliq majburiyatini yoki 
aktivni dastlabki tan olish hamda keyinchalik tan olish maqsadida (quyida keltirilgan 
misolga qarang) tadbirkorlik sub’ekti tomonidan tan olinishiga yo’l qo’ymaydi. Bundan 
tashqari, tadbirkorlik sub’ekti tan olinmagan muddati uzaytirilgan soliq majburiyati yoki 
aktividagi keyinchalik, aktiv eskirishi sari, kelib chiqadigan o’zgarishlarni tan olmaydi. 
23 
BHXS 32 “Moliyaviy instrumentlar: taqdim etish” murakkab moliyaviy 
instrumentning (masalan, konvertatsiya qilinadigan obligatsiyaning) emitenti ushbu 
instrumentning majburiyatga oid qismini majburiyat sifatida va kapitalga oid qismini kapital 
sifatida tasniflaydi. Ba’zi mamlakatlarda, uning majburiyat sifatidagi tarkibiy qismining 
soliq bazasi, bu instrument dastlabki tan olinganida, majburiyat va kapital sifatidagi tarkibiy 
qismlarning boshlang’ich balans qiymatiga teng bo’ladi. Buning oqibatidagi kelgusida soliq 
solinadigan vaqtinchalik farq instrumentning kapital bo’lgan tarkibiy qismini majburiyat 
bo’lgan tarkibiy qismidan alohida tan olish natijasida kelib chiqadi. Shuning uchun, 15(b) 
bandda belgilangan istisno bunga nisbatan qo’llanilmaydi. Natijada, tadbirkorlik sub’ekti 
yuzaga keladigan muddati uzaytirilgan soliq majburiyatini tan oladi. 61A bandiga muvofiq, 
muddati uzaytirilgan soliq to’g’ridan-to’g’ri kapital sifatidagi tarkibiy qismning balans 
qiymatiga olib boriladi. 58 bandga muvofiq, muddati uzaytirilgan soliq majburiyatidagi 
keyingi o’zgarishlar foyda yoki zarar tarkibida muddati uzaytirilgan soliq xarajati 
(daromadi) sifatida tan olinadi. 

---