|
4-савол баёни. Кўп инвесторлар ўзини портфелини шакллантираётганда нафакат соф фойда нормасини юқорилиги ҳисоб-китобини эмас, балки ўз қўйган капиталини қайтиш рискларини камайтиришни ҳам ҳисобга оладилар, булар олдида портфелини шакллантираётганда портфель таркибини танлаш муаммоси туғилади. Ананавий усуллардан бири, бу ўз қўйилмасини диверсификация-табақалаштиришдан иборат. Агар инвестор ўзини қўйилмасини тақсимотини қўйилмада бир хил улушга эга бўлган 10 хил акцияга қўйса, бу операция инвестиция риски ўз-ўзидан пастлигини билдиради. Бироқ бундай ёндашув сифатли бўлиб, бу вақтда портфелдаги барча қимматли қоғозларни аниқ миқдор баҳолаш амалга оширилмай, балки сифатли қимматли қоғозларни танлов асосида амалга оширилади. Бунда портфелни рисклилик даражаси ёки кутилаётган соф фойдани маълум нормадаги ҳажмини аниқлашдан иборат.
1950 йилга қадар рисклар маълум менежерлар томонидан сифатли баҳоланиб, умумлашган классификациясидан фойдаланган, буларни; консерватив, арзон, ўсаётган, даромадли ва спекулятивли деб номлаганлар.
Портфелнинг замонавий назариясида рискларни қимматли қоғозларни ҳар бирини баҳолаш ва чуқур таҳлил этишга асосланган ва миқдор жиҳатдан юритила бошлаган, бу портфел таркибини аниқлашда портфел риски ва даромадлиликни нисбатларини боғликлиги ва портфелни мақсади сонли миқдорини беради.
Г.Марковицни биринчи иши бу қайсики «Портфель танлови: инвестицияни самрали диверсификациялаш» деган ном билан портфел риски ва кутилаётган соф фойда нормасига боғлик ҳолда портфелни шакллантириш тамойилларини изоҳлаб берди. Асосан буни қимматли қоғозларни баҳолаш механизмига боғлаб, бунинг асосий маъноси шуки, «молиявий активларни баҳолаш усули» деб ҳам ном олган.
Марковиц шундан келиб чиқдики, кўп инвесторлар агар бу инвестицияни даромадлилигини компенсация қилинмаган бўлса, у ҳолда улар рискдан қочишга ҳаракат қилади. Шундай қилиб, Марковиц томонидан стандартлаштирилган ўзгариш воситаси асосида кутилаётган натижани усуллари ва ноаниклигини аниклаб берган. Бу портфелни шакллантириш жараёнини ҳисобга олган ҳолда инвестицион рискни даражасини сон жиҳатдан баҳолашни биринчи ҳаракати бўлган. Бу ишлар қимматли қоғозларни баҳолаш механизми мавжуд бўлган вақтда бундай илмий изланиш ва маколалар чиқишга туртки бўлди, бунинг натижасида «Молиявий активларни баҳолаш усули» САРМ деб номланган инвестицияни баҳолашнинг назарий асослари ишлаб чиқилди.
Инвесторлар рискдан қочишга ҳаракат қилишини изоҳлаб, Марковиц портфелдаги қимматли қоғозларни диверсификация қилиш орқали портфел даромадлилигини стандартлаштирилган ўзгаришини камайтиришга харакат қилган инвесторлар ҳақидаги хулосани ёритиб беради. Марковиц билдирдики, агар мазкур қимматли қоғозлар юқори позитив ковариацияга эга бўлса, у ҳолда портфелни турли хил кимматли қоғозларни чиқариш комбинацияси ҳисобига кутилаётган даромадни пасайиши аҳамиятсиз бўлишини изохлаб беради. Қайсики агар ўзини намунали шаклида тутувчи бу қимматли қоғозлар таркиби бўйича портфел тўзилса диверсификациядан самара юқорига кўтарилади. Бу ҳолда портфел даромадлилигини стандатлаштирилган ўзгариши портфелдаги ҳар бир қимматли қоғозларни ўзгаришига нисбатан камроклигини билдиради.
Мисол: 2 акциядан иборат портфел мисолидан осонрок тушунтирилади. Агар акция ўзини бир хил олиб юрса, у ҳолда портфелдаги қимматли қоғозлар комбинацияси портфел рискларини камайтирмайди. Бу вақтда 2 қимматли қоғоз абсолют негатив корреляцияга эга бўлиб(С=1), у ҳолда портфель риски умуман бартараф этиладиган бўлади. Марковиц усулидан амалиётда фойдаланиш учун ҳар бир акция учун кутилаётган даромадлилигини, акциялар ўртасидаги ковариация ва уни стандартлаштирилган ўзгаришини аниқлаш зарур. Агар мазкур маълум мавжуд бўлса, у холда Марковиц квадрат программалаштириш ёрдамида «портфелни самараси» танлаб, аниклаш мумкинлигини кўрсатиб берди.
9.2.3-расм. Марковиц назарияси бўйича портфель назарияси
Марковиц назарияси бўйича А портфел субоптимал ёки самарасиз, портфел В ҳам худди рисклилик даражаси камайтириш орқали кутилаётган даромадлилик кўзлаган даражасини таъминлайди, бу вақтда портфель С эса худди шу рисклилик даражада у кутилаётган даромадлилик даражасини кўзлагандан ҳам ортишини таъминлайди. Шундай қилиб, барча самарали портфеллар ЕF га ўхшаш қийшиқ-эгри (кривой) бўлиши ётиши ҳисобланиб, бу Марковицнинг «самарали чегераси» дейилади.
Шундай қилиб, Марковиц усули портфелнинг оптималлигини танлаш имкониятини бермайди, балки портфелларнинг самарали эканлигини аниқлайди. Бу ҳар бир портфеллар маълум рисклар даражасини аниқлаш учун ундан кутилаётган даромадлиликни ортишини таъминлайди.
Бундан ташқари, Марковиц усулидан фойдаланиш амалиётда чегараланмокда. Бу дегани амалиёт мутахассисилари математик усулларни қийин қабул қилмоқда. Бошқа томони эса портфелнинг «риск-даромадлилик» комбинацияси орқали хоҳлаётган балансни сақлаб қолишни билдириб, барча қимматли қоғозларни қайта баҳолашни зарур бўлиб, бу кўп математик ҳисоблаш ва маълумотлар сонини кўплигини талаб этади. Марковиц белгиладики, 100 қимматли қоғозларни таҳлили 100 та ҳолат бўйича кутилаётган даромадлиликни аҳамиятли томонини ҳисоблашни талаб этади, 100 дисперсия ва тахминан 500 ковариациядан иборат.
Do'stlaringiz bilan baham: |
