|
4-савол баёни. Молиявий менежментда бошқарув субъектлари молиявий муносабатларнинг иштирокчиларидир. Булар энг аввало, мулкдорлар, инвесторлар, кредиторлар ҳамда молиявий воситачилардир. Шунингдек, молиявий бошқарув субъектларига давлат бошқарув органлари, молия ва солиқ органлари, банклар, суғурта ташкилотлари ва бошқалар ҳам киради. Бошқаришнинг асосий субъекти – мулкдордир. Мулкдор кўп ҳолларда мулкни бошқаришни молиявий менежерга топширади.
Бизнес қилиш учун корпорация чексиз реал активларга эҳтиёжи сезади. Улардан кўпчилиги, масалан, машина, завод ва офис бинолари материал акциялар сирасига киради; бошқалари - технологиялар, савдо белгилари ва патентлар – номтериал активлардир.
Лекин уларнинг ҳар қандайи учун пул тўлаш керак. Керакли пулларни олиш учун корпорация реал активларга ва улар томонидан яратилаётган пул оқимларига даъво қилиш ҳуқуқини берувчи гувоҳномалар сотади. Ушбу гувҳномалар молия активлари ёки кўпикли қоғозлар деб аталади. Айтайлик, банкка кредит сўраб мурожаат қилар экан компания унинг ўрнига банкка қарзни фоизлари билан қайтариш тўғрисида тилхат беради. Шу йўл билан банк пулларни молия активларига айлантиради. Молия активларига нафақат банк ссудалари, балки акциялар, облигациялар ва қимматли қоғозларнинг бошқа кўплаб турлари киради.
Молия менежери – фирма ва молия бозори (ёки капитал бозорлари) орасидаги воситачи ҳисобланиб, бу бозорда сармоядорлар фирма томонидан сотивга чиқариладиган молия активларини сотиб оладилар8. Молия менежерининг роли қуйида келтирилган расмда кўрсатилган бўлиб, унда молия оқимларининг сармоядорлардан фирмага ва қайтиб сармоядорларга бориши схематик тарзда кўрсатилган. Пул оқими фирма пул маблағларини жалб қилиш мақсадида қимматли қоғозлар чиқаран пайтда пайдо бўлади. Пуллар фирма фаолиятида фойдаланиладиган реал активларни сотиб олиш учун ишлатилади.
Кейинчалик, агар фирма муваффақиятли ҳаракат қилса, реал активлар бирламчи сармояларни қоплаш учун зарур бўлганидан кўп пул маблағлари оқимини олиб келади. Ва ниҳоят, пул маблағлари ёки қайта сармоя қилинади, ёки бирламчи эмиссиядаги қимматли қоғозларни сотиб олган сармоядорларга қайтарилади.
Йирик корпорациянинг молия менежери бўлиб ишлаётган киши “жаҳон фуқароси” бўлиши лозим. Чунки у нафақат қандай активларга пул тикиш кераклиги, балки бу активларни қаерда жойлаштириш лозимлигини ҳам ҳал қилади. Мисол сифатида Nestle компаниясини олайлик. Бу – Швейцария фирмаси, аммо Швейцариянинг ўзида унга тегишли ишлаб чиқаришларнинг дужа оз қисми жойлашган. Компаниянинг тахминан 520 ишлаб чиқариш корхоналари дунёнинг 82 мамлакатида жойлашган. Бундан келиб чиқадики, Nestle менежерлари активлар қийматини турли миллий валюталар, фоиз ставка даражалари, инфляция суръатлари, солиқ тизимларига эга бўлган давлатларда қандай аниқлаш кераклигини билишлари керак.
Пул топиладиган молия бозорлари ҳам ҳалқаро бозорлар ҳисобланади. Йирик корпорацияларнинг акциядорлари дунёнинг исталган жойида бўлишлари мумкин. Акциялар кунига йигирма тўрт соат давомида Нью-Йорк,
Лондон, Токио ва бошқа молия марказларида савдода бўлади. Облигация ва банк ссудалари миллий чегараларни осонлик билан кесиб ўтади. Пулга муҳтож бўлган корпорацияни ҳеч нима ва ҳеч ким фақат маҳаллий банкдан пул олишга ҳеч ким мажбур қила олмайди. Пул маблағларини кунига идора қилиш ишлаб чиқариш ёки сотувни бир неча мамлакатларда олиб борадиган фирмалар учун осон иш эмас. Масалан, бир сонияга 82 мамлакатдаги пул тушумлари ва тўловларни кунига кузатиб борадиган Nestle молия менежерларига қанча қийинлигини тасаввур қилиб кўринг.
Биз молия менежери деганда, муҳим сармоя қарорлари ва молиялаштириш тўғрисидаги қарорлар учун жавобгарликни бўйнига оладиган ҳар қандай кишини тушунамиз. Лекин фақат ўта кичик фирмаларда бир киши ушбу китобда муҳокама қилинаётган барча ечимлар учун жавоб бера олиши мумкин. Қоидага кўра, бундай ечимлар учун жавобгарлик бир киши зиммасида эмас. Ўз-ўзидан маълумки, олий раҳбарият ҳар доим молия қарорларини қабул қилишда иштирок этади. Лекин қарорга янги ишлаб чиқариш учун бинони лойиҳалаштираётган инженер ҳам алоқадор: чунки лойиҳалаштириш фирма қандай реал активларга эгалик қилишини белгилаб беради. Маркетинг бўйича менежер ҳам йирик реклама кампаниясини олиб бераётганида муҳим сармоя қарорини қабул қилади: гап шундаки, реклама кампанияси номоддий активларга сармоя киритиш бўлиб, улар келажакдага сотув ва фойдалар ҳисобига оқланиши кутилади.
Шундай бўлсада, фақат молия масалаларига ихтисослашган менежерлар ҳам бор. Уларнинг роли умумлаштирилган тарзда 1.3-расмда келтирилган. Ғазначининг вазифаси – пул маблағларининг жорий оқимлари, янги капиталлар жалб қилиш, банклар, акциядорлар ва фирма қимматбаҳо қоғозларига эга бўлган бошқа сармоядорлар билан алоқаларни тутиб туришдан иборат.
Қоидага кўра, унча катта бўлмаган ширкатларда ғазначи молия масалаларига ҳам жавоб беради. Аммо йирик корпорациялар штатда яна фирма молия ҳисоботи, ички ҳисоб-китоблар ва солиқларни тўлаш учун жавоб берадиган бош бухгалтер (назоратчи бухгалтер) штатига ҳам эга. Кўрганингиздек, ғазначи ва бош бухгалтернинг вазифалари бир-бир-биридан фарқ қилади: ғазначининг асосий вазифаси – компания учун капитал топиш ва уни бошқариш, бош бухгалтер эса энг аввало нақд пуллардан самарали фойдаланишни таъминлаши керак.
Do'stlaringiz bilan baham: |
