“Moliya” kafedrasi

Umumiy risk,  
 
 
Kutilmagan  
risk 
 
        Sistematik 
          risk 
N, portfeldagi  
                                                                              qimmatbaho  qog’ozlar soni 
 
Portfeldagi qimmatbaho qog’ozlarning soni oshgani sari,  umumiy risk ham 
kamayib  boradi.  Bu  kamayish  faqat  sistemalashmagan  riskli  komponentda  sodir 
bo’ladi. Sistematik risk diversifikatsiya orqali tasir ko’rsatmaydi.  
 
18.2-rasm. Teng salmoqli portfel uchun diversifikatsiya va portfel risk 
 
 
5. Kutilgan qaytim stavkasi
106
 
Chiziqli  bog’liqlik.  Biz  ko’p  marotaba  kutilgan  foydaning  qimmatbaho 
qog’ozda  uning  riski  uchun  kompensatsiya  to’lashini  ko’rib  chiqqan  edik.  Biz 
oldingi  bo’limda  bozor  betasi  bir  xil  kutishlar  va  risksiz  qarz  olish  va  qarz 
berishning tahminlari ostidagi riskning mos o’lchovi deb ko’rsatgan edik. Modelni 
baholab  bu  kabi  tahminlarni  joylagan  kapital  aktivi  qimmatbaho  qog’ozdagi 
kutilgan  foyda  uning  betasiga  musbat  tarzda  (va  chiziqli)  bog’langanligini 
takidlaydi. Bu bo’limda biz bir faktorli modeldagi risk va foyda orasidagi o’xshash 
bog’liqlikni aniqlaymiz.  
Biz  buni  yirik  va  yaxshigina  diversifikatsiyalangan  portfellardagi  mos 
riskning  barchasi  sistematik  ekanligini  takidlash  orqali  boshlaymiz,  chunki 
kutilmagan  risk  umuman  diversifikatsiyalanadi.  Takidlash  kerakki,  yaxshigina 
diversifikatsiyalashgan  aksiyador  o’zning  ma’lum  aksiyalarining  foizini 
o’zgartirishni  nazarda  tutganida,  u  qimmatbaho  qog’ozning  kutilmagan  riskini 
e’tibordan chetda qoldiradi.  
                                                           
106
  Arthur  J.  Keown,  John  D.  Martin,  J.  William  Petty,  Foundations  of  Finance,  Global  Edition,  7/E,  Pearson, 
2012, p 206-208 

---

171 
 
Shuni  unitmangki,  biz  aksiyalar  portfellar  kabi  sistemalashmagan  risklarga 
ega  emas.  Shunigdek,  biz  aksiyaning  kutilmagan  riski  uning  foydasiga  tasir 
ko’rsatadi deb ham aytayotganimiz yo’q. aksiyalar sistemalashmagan risklarga ega 
emas va ularning ma’lum foydasi sistemalashmagan risklarga bog’liq. Chunki, bu 
risk  yaxshigina  diversifikatsiyalangan  portfellda  yuvib  tashlaydi,  biroq, 
aksiyadorlar  o’zlarining  portfeliga  aksiya  kiritishni  yoki  kiritmaslikni 
ko’zlaganida, ular bu kutilmagan riskni e’tibordan chetda qoldiradi.shuning uchun, 
agar  aksiyadorlar  kutilmagan  riskga  e’tibor  bermayotganda,  faqat    aksiyaning 
sistematik riski uning kutilgan foydasiga bog’lanishi mumkin.  
Bu bog’liqlik 10.3 rasmdagi qimmatbaho qog’ozlar chizig’ida ko’rsatilgan. 
P, C, A va L nuqtalarning barchasi 10% risksiz darajadan kelib chiquvchi chiziqda 
yotadi.  To’rt  aktivning  har  birini  ifidalovchi  nuqtalar  risksiz  darajani  va  boshqa 
uch aktivlarning xohlagan birining kombinatsiyasi bilan yaratilishi mumkin. Misol 
uchun,  A  2.0  betaga  ega  P  1.0  betaga,  A  aktivdagi  50%  portfel  va  risksiz 
darajadagi 50% ham P aktiv singari bir xil betaga ega. Risksizlik darajasi 10% va 
A  aktivdagi  kutilgan  foyda  35%  ni  takidlab,  kombinatsiyaning  22.5%  i 
[(10%+35%)/2]    P  qimmatbaho  qog’ozning  kutilgan  foydasi  bilan  bir  xilligini 
aytadi.  Chunki,  P  qimmatbaho  qog’oz  risksiz  aktiv  va  A  qimmatbaho  qog’oz 
singari bir xil beta va kutilgan foydaga ega va individual teng tarzda P qimmatbaho 
qog’ozning  va uning portfeli uchun kombinatsiyaning kichik miqdorini qo’shish 
uchun ko’tariladi.  
 
 
 
 
 
L