Moddalar va energiya almashinuvi

 
5. Uglevodlar almashinuvi. 
Uglevodlar asosan energetik manba hisoblanadi. Barcha uglevodlar oddiy va murakkab 
formada bo`ladi. Oddiy uglevodlarga monosaxaridlar kirib, ular glyukoza va uzum shakari 
ko`rinishida bo`ladi. Monosaxaridlar suvda eriganda polisaxaridlar ko`rinishda bo`ladi. 
Polisaxaridlarga-glikogen, kraxmal, tsellyuloza kiradi. Di va polisaxaridlar monosaxaridlargacha 
parchalangandan keyingina qonga so`rilishi mumkin. Uglevodlar organizmga o`simlik 
mahsulotlari va qisman hayvon mahsulotlari bilan kiradi. Bundan tashqari, oqsillar va uglevodlar 
yog`lar parchalanishidan ham hosil bo`lishi mumkin. 
Uglevodlarning qon tarkibida 40-50mg/% tushishi nerv sistemasi ishini yomonlashishiga 
olib keladi. Bunday vaqtda ko`pincha vegetativ nerv sistemasi faoliyati buzilib rang oqarish, 
bosh aylanishi va hushdan ketish holatlari bo`ladi.
 
6. Organizmda uglevodlarning bir turidan ikkinchi turga aylanishi. 
Ovqat tarkibida asosan, murakkab uglevodlar bo`lib, ular ichakda glyukozagacha 
parchalanib qonga so`riladi. Agar glyukoza qonda ko`paysa uning 1 qismi jigar va musukllarda 

---

www.arxiv.uz 
zapas uglevod-glikogenga aylanadi. Jigarning 10%, muskullarning 2 % glikogen. Kishi och 
qolganda, jismoniy ish qilganida zapas glikogen parchalanib glyukozaga aylanadi va shu tufayli 
qonda glyukoza miqdori birday saqlanadi. 
Qonda glyukoza miqdori 70% bo`lsa-gipoglikemiya, 125% dan oshsa-giperglikemiya 
deyiladi. Odatda qonda glyukoza miqdori oshib ketsa, u siydik bilan chiqarila boshlaydi, buni 
glyukozuriya deyiladi. 
Bajariladigan jismoniy ish bilan qabul qilinadigan uglevodlar orasida muhim bog`lanish 
bor. Uglevodlar almashinuvining nerv sistemasi orqali boshqarilishini birinchi bo`lib Klod 
Bernar aniqlagan.
Insulin gormoni ko`p ajralganida qondagi shakar glikogenga aylanib jigar va muskullarda 
to`planadi, adrenalin ko`payganda buning teskarisi kuzatiladi. Yana uglevodlar almashinuvida 
qalqonsimon bez va buyrak usti bezlarining qobiq qismi gormonlari qatnashadi.