Moddalar va energiya almashinuvi

7. Suv va mineral tuzlar almashinuvi. 
Odam organizmini 50-60 % suvdan iborat. Suv organizmda ko`pgina moddalarning 
erituvchisi hisoblanib, moddalar almashinuvida muhim rol o`ynaydi. Ichakka tushgan suv qonga 
so`rilib, uning ortiqcha qismi esa buyraklar va teri orqali chiqarib yuboriladi. Suv organizmda 
tuzlar bilan aralashgan holda bo`lib, barcha suyuqliklarning rN ni normal qilib turadi. Tuz 
almashinuvi buzilganda, suyuqliklardagi osmatik bosim buzilib, to`qimalararo almashinuv 
normadan chetga chiqadi. Odamning tuzga bo`lgan sutkalik talabi quyidagicha: natriy tuzlariga 
4-6 gr, kaliy tuzlariga-2-3 gr, kaltsiy tuzlariga 0,7 gr va hokazo. Tuz organizmga normadan ko`p 
qabul qilinsa ular to`qimalarda to`planib qoladi. Na va Cl-terida, K-skeletda, Sa va R-suyaklarda. 
Agar odam hech ovqat iste`mol qilmasdan, faqat suv ichib tursa 40-45 kun yashashi 
mumkin, bunda tana vazni 40%ga kamayadi. 
 
8. Energiya almashinuvi. 
Organizmda barcha fiziologik funktsiyalarining bajarilishida, jismoniy ish qilishda 
energiya sarflanib turadi. Yurak, buyrak va muskullar ichiga bir sutkada sarflangan energiya 100 
l suvni qaynatishga yetishi mumkin. Shuning uchun organizm hayotini saqlab qolishi uchun sarf 
bo`lgan energiya o`rnini to`ldirib turish kerak, bu oziq moddalar hisobiga bo`ladi.
Organizmda bioximiyaviy parchalanish yo`li bilan ovqat tarkibidagi potentsial energiya 
ximiyaviy, issiqlik, mexanik va boshqa energiyalarga aylanishi mumkin. Qabul qilingan energiya 
bilan sarf bo`lgan energiya orasidagi bog`liqlik energetik balans deyiladi. Ovqat moddalarning 
parchalanishidan ajralgan energiyaning 67% i bevosita biologik ish bajarish uchun sarflansa, 
qolgan 33% i tana temperaturasini bir me`yorda ushlab turish uchun sarflanadi.

---

www.arxiv.uz 
 
9. Energiya sarfini tekshirish usullari. 
Bu sohada bir necha usullar mavjud bo`lib, eng ko`p tarqalgani vositasiz va vositali 
kolometriyadir. Vositasiz kolometriya sarflangan energiyaning issiqlik ifodasidir. Birinchi 
kolorimetr 1893 yilda V.V.Pashutin laboratoriyasida ixtiro qilingan. 
Vositali kolorimetriya printsipini I.M.Sechenov, D.G.Duglaslar ishlab chiqqan bo`lib, 
ajralgan energiya miqdori sarflangan O2 va ajralib chiqqan SO2 ga nisbatan hisoblanadi. 
Qancha ko`p energiya sarflansa, shuncha ko`p kislorod o`zlashtirilib, karbonat angidrid 
chiqariladi va shunga yarasha qaytarilish-oksidlanish reaktsiyalari kuchliroq boradi.