|
Oksidlarning olinishi.
1) Oddiy va murakkab moddalarning kislorod bilan o‘zaro ta’sirlashishi (yonishi) natijasida: 4Al + 3O2 → 2Al2O3 ; 4P + 5O2 → 2P2O5, 2C + O2 (kam) → 2CO, CS2 +3O2 →CO2 + 2SO2, 3Fe + 2O2 →Fe3O4 (O2 ni miqdoriga qarab FeO va Fe2O3 lar ham hosil bo’lishi mumkin). CH4 + 2O2 → CO2 + 2H2O; 2H2S + 3O2 → 2H2O + 2SO2.
2) Murakkab moddalarning (asoslar, kislotalar, tuzlar) parchalanishi natijasida: Cu(OH)2 → CuO + H2O; H2SiO3 → H2O + SiO2; Cu2(OH)2CO3 → 2CuO + CO2 + H2O, Mg(HCO3)2 → MgO + 2CO2↑ + H2O↑, 2Cu(NO3)2→ 2CuO + 4NO2↑ +O2, H2CO3 → CO2↑ + H2O
3) Elementlarning past valentli oksidlariga kislarod ta’sir ettirib yuqori valentli oksidlar olinadi: 4NO2 + O2 → 2N2O5, 2SO2 + O2 → 2SO3,
Cl2O5 + O2 → Cl2O7.
4) Agar tuz: kuchli asos va kuchsiz kislorodli kislota qoldig’idan iborat bo’lsa kuchli kislota, yoki tuz kuchsiz asos va kuchli kislota qoldig’idan iborat bo’lsa kuchliroq asos ta’sir ettirib olinadi, bunda asos hosil bo’ladi va uni qizdirib oksid olinadi. CaCO3 + 2HCl → CaCl2 + H2O + CO2, Na2SiO3 + H2SO4 → Na2SO4 + H2SiO3↓ (H2SiO3 → SiO2 + H2O), CaCl2 + 2KOH → 2KCl2 + Ca(OH)2↓ (Ca(OH)2 → CaO + H2O), 2AgNO3 + 2NaOH → 2NaNO3 + Ag2O↓ + H2O va hk.
5) Kislotalarga metallar yoki metalmaslarni ta’sir ettirish yo’li bilan olinadi: 3Cu + 8HNO3(suyultrilgan) → 3Cu(NO3)2 + 2NO↑ + 4H2O Cu + 4HNO3(kons) → Cu(NO3)2 + 2NO2↑ + 2H2O C + 2H2SO4 → CO2↑ + 2SO2↑ + 2H2O 2Ag + 2H2SO4(kons) → Ag2SO4↓ + SO2↑ + 2H2O 2P + 5H2SO4(kons) → P2O5 + 5SO2↑ + 5H2O va hk.
Ushbu reaksiyalar tushunarsiz bo’lishi mumkin, chunki murakkab moddalar tarkibidagi ion(zaryadlanga zarracha)larni o’rganish uchun ularni tarkibi va valentligini yod olish kerak!!! Ionlar | Ionlarning nomi | Ionlarning valentligi |
H+
|
Vodorod kationi(gidro)
|
1
|
H-
|
Vodorod anioni(gidrid)
|
1
|
OH-
|
Gidroksid
|
1
|
NH4+
|
Ammoniy
|
1
|
N3-
|
Nitrid
|
3
|
NO2-
|
Nitrit
|
1
|
NO3-
|
Nitrat
|
1
|
P3-
|
Fosfid
|
3
|
HPO32-
|
Fosfit
|
2
|
H2PO3-
|
Gidrofosfit
|
1
|
PO3-
|
Metafosfat
|
1
|
PO43-
|
Fosfat va ortofosfat
|
3
|
HPO42-
|
Gidrofosfat
|
2
|
H2PO4-
|
Digidrofosfat
|
1
|
P2O74-
|
Pirofasfat yoki difosfat
|
4
|
HP2O73-
|
Gidropirofasfat
|
3
|
H2P2O72-
|
Digidropirofosfat
|
2
|
H3P2O7-
|
Trigidropirofosfat
|
1
|
Cl-
|
Xlorid
|
1
|
ClO-
|
Gipoxlorit
|
1
|
ClO2-
|
Xlorit
|
1
|
ClO3-
|
Xlorat
|
1
|
ClO4-
|
Perxlorat
|
1
|
F-
|
Ftorid
|
1
|
Br-
|
Bromid
|
1
|
BrO-
|
Gipobromid
|
1
|
BrO2-
|
Bromit
|
1
|
BrO3-
|
Bromat
|
1
|
BrO4-
|
Perbromat
|
1
|
I‑
|
Yodid
|
1
|
IO‑
|
Gipoyodid
|
1
|
IO2‑
|
Yodit
|
1
|
IO3‑
|
Yodat
|
1
|
IO4‑
|
Peryodat
|
1
|
S2-
|
Sulfide
|
2
|
HS‑
|
Gidrosulfid
|
1
|
SO32-
|
Sulfit
|
2
|
HSO3-
|
Gidrosulfit
|
1
|
SO42-
|
Sulfat
|
2
|
HSO4-
|
Gidrosulfat
|
1
|
S2O32-
|
Tiosulfat
|
2
|
HS2O3-
|
Gidrotiosulfat
|
1
|
CO32-
|
Karbonat
|
2
|
HCO32-
|
Girokarbonat
|
1
|
SiO32-
|
Silikat
|
2
|
HSiO3-
|
Gidrosilikat
|
1
|
AsO43-
|
Arsenat
|
3
|
HAsO42-
|
Gidroarsenat
|
2
|
H2AsO4-
|
Digidroarsenat
|
1
|
CrO42-
|
Xromat
|
2
|
HCrO4-
|
Gidroxromat
|
1
|
Cr2O72-
|
Di(bi)xromat
|
2
|
BO33-
|
Borat
|
3
|
MnO42-
|
Manganat
|
2
|
MnO4‑
|
Permanganat
|
1
|
ASOSLAR
Asoslar – metallarning gidroksid(OH)lar bilan hosil qilgan birikmalari, ya’ni tarkibida bir yoki bir nechta gidroksid(OH) saqlovchi murakkab moddalardir. Asosiy umumiy formulasi - Me(OH)n Me – metal, OH‑ -gidroksid ioni, n – metal valentligi. Masalan: LiOH –litiy gidroksid, Ca(OH)2 – kalsiy gidroksid
Asolar 3 ga bo’linadi:
Suvda eriydigan yani ishqorlar. Masalan: (NaOH, KOH...)
Suvda erimaydigan (deyarli barcha asos) Masalan: (Cu(OH)2, Fe(OH)2, Mg(OH)2, Fe(OH)3, ..)
Amfoter asoslar. Masalan: (Zn(OH)2, Cr(OH)3, Al(OH)3..
1.Asosli asoslar kislotali xossasini namoyon qilivchi moddalar bilan reaksiyaga kirishadi: 2NaOH + SO3 → Na2SO4 + H2O,
Mg(OH)2 + HCl → MgCl2 + H2O, Mg(OH)2 + HJ → Mg(OH)J + H2O, 6LiOH + P2O5 → 2Li3PO4 + 3H2 O
2.Amfoter asoslar esa ham asosli ham kislotali xossani namoyon qiluvchi moddalar bilan reaksiyaga kirishadi: Al(OH)3 + 3HCl →AlCl3 + H2O , 2Fe(OH)3 + 3SO2 → Fe2(SO4)3 + 3H2O, Al(OH)3 + NaOH → Na[Al(OH)4] Fe(OH)3 + 3KOH → K3[Fe(OH)6], Zn(OH)2 + 2NaOH → Na2[Al(OH)4]
Olinish usullari
1.Aktiv metallar, asosli yoki amfoter oksidlarni suvda erishidan.
2Li + H2O → 2LiOH + H2 , CaO + H2O → Ca(OH)2 ZnO + H2O →Zn(OH)2
2.Ayrim binar birikma ( ya’ni metallarning gidrid, sulfid, karbid, silitsid, nitrid va fosfidlar hosil qilgan birikma) larga suv ta’sir ettirish yo’li bilan olinadi: LiH + H2O → LiOH + H2↑, Al4C3 + 12H2O → 4Al(OH)4↓ + 3CH4 ↑ CaC2 + H2O → Ca(OH)2↓ + C2H2↑ Na3P + 3H2O → 3NaOH + PH3↑ K3N + 3H2O → KOH + NH3↑ Cr2S3 + 6H2O → 2Cr(OH)2↓ + H2S↑ Rb4Si + 4H2O → 4RbOH + SiH4↑
3. Suvda erimaydigan quyi valentli metallarning oksidlari yoki asoslariga kislarod ta’sirida suvda eritilganda yuqori valentli asoslarga aylanadi.
4FeO + O2 + 6H2O → Fe(OH)3↓ (qizg’sh – qo’ng’ir rangli yoki zang)
4Fe(OH)2 + O2 + 2H2O → 4Fe(OH)3↓
2Cu2O + O2 + 4H2O → 4Cu(OH)2 ↓ (ko’k – havorangli cho’kma)
2PbO + O2 4H2O → 2Pb(OH)4↓ (kislota va asoslarda eruvchi asos)
Fizikaviy xossalari
Asoslardan NH4OH (ammoniy gidroksid) suyuq bo’lib qolganlari qattiq moddalar. Ular turli rangda , amorf va kristal tuzilishli (KOH, NaOH, Ca(OH)2 – oq rangli, Ni(OH)2 – yashil rangli, Fe(OH)3 – qo‘ng‘ir rangli moddalar va h.k) Ko’pchilik asoslar suvda kam eriydi.Ishqorlarning suvdagi eritmalari kuchli elektr o’tkazuvchilardir, suvda erimaydiganlari juda kuchsiz elektr o’tkazuvchilardir. Qattiq moddalar ikkiga bo’linadi: amorf va kristal moddalar. Amorf moddalar – atom yoki malekulalari tartibsiz joylashgan bo’lib bunday modda(jism)lar sindirilganda tartibsiz ya’ni qing’r – qishiq bo’lib sinadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
