Мм "укув кулланма"

ЕТТИНЧИ МАВУ 
Туркий адабиётнинг энг қадимги манбалари 
Адабиёт:
Қ а ю м о в А. Қадимият обидалари, –Т., 1972; 
Қадимий ҳикматлар. Ўзбек адабиёти бўстони туркум нашридан, –Т., 
1987; С у л а й м о н о в а Ф. Ѓарб ва Шарқ. –Т., 1997. 
Дарснинг мазмуни: 
Қадим ёдгорликларнинг манба 
сифатида босиб ўтган йўли. Манба тарихи тушунчаси. «Авеста», 
Қадимий қиссалар. 
*** 
Манбашуносликнинг қизиқиш доираси манбаларнинг 
ғоявий мазмунини эмас, унинг манба сифатида босиб ўтган 
йўли—манба тарихини қамраб олади. Манба тарихи 
маълумотларини шартли равишда учга бўлиб тадқиқ ва таҳлил 

---

32 
қилишимиз мумкин. Манбанинг 
юзага келиши, кўпайтирилиши, 
ўрганилиши
. 
АВЕСТА. Халқ бадиий тафаккурининг илдизлари, 
маълумки, халқ оғзаки ижоди, у орқали афсона ва асотирларга 
бориб тақалади. Марказий Осиё ва эрон халқларининг энг 
қадимги афсона ва асотирларларини ўзида мужассам этган 
манба «Авеста» китобидир. «Авеста» зардўштийлик динининг 
муқаддас китоби бўлиб, минтақамизнинг исломгача бўлган 
ижтимоий-маданий ҳаётида катта ўрин тутиб келган. Бу ерда 
биз «Авеста»нинг манба сифатида босиб ўтган йўлига—манба 
тарихига тўхталамиз.
Кейинги маълумотларга қараганда, бу таълимот бундан 
қарийб уч минг йил илгари вужудга келган. Милоддан олдинги 
VI асрларда китоб ҳолига келтирилган. Беруний ва 
Табарийларнинг маълумот беришларича, подшоҳ Доро ибн 
Доро хазинасида бу китобнинг ўн икки минг қорамол терисига 
(Табарийда пергаментга) тилла ҳал билан битилган нусхаси 
бўлган. Искандар босқини пайтида Александр Македонский (эр. 
ав. 336—323) унинг илми нужум, табииёт, табобат, риёзиёт каби 
фанларга оид зарур жойларини таржима қилдиртириб, Юнон 
юртига 
жўнатади 
ва 
қолганини 
куйдириб 
юборади 
<Сулаймонова Ф. Fарб ва Шарқ, 25-б.>. Кейинчалик (милоднинг 
227—273 йиллари) бу асар яна қолдиқлардан қайта тикланади. 
Бундай нусхалардан иккитаси ҳозир Ҳиндистонда, биттаси 
Копенгагенда сақланади. Кейинчалик кўчирилган нусхаларидан 
бири Тошкентда— Ойбек номидаги Ўзбекистон халқлари 
тарихи музейида ҳам бор. 
«Авеста»нинг бизгача етиб келган бу нусхалари тўла ҳолда 
эмас. Унинг Ясна, Яшт, Виспарад, Вендидод деб номланган 
қисмларигина сақланиб қолган. 
—Ясна—«Гат» деб аталган қўшиқлардан иборат. 
—Яшт—Ахурамазда, Ер, Қуёш, Ой, Митра илоҳларига 
бағишланган ўзига хос «ҳамд»лар билан бир қаторда Жамшид, 
Горшасп, Афросиёб ҳақида афсоналар ҳикоя қилинади. 
—Виспарад—Яштдан кўпда фарқ қилмайди. 

---

33 
—Вендидод—таълимотнинг ақида қисми бўлиб, уни 
бузганлар қандай жазоларга маҳкум бўлиши баён этилган. 
«Авеста»