1
«Abrau-Dyurso» — eng yaxshi shampan vinosi.
6
tizzalarini, yaxshi yuvilmagan ich kiyimining to’rlarini ko’rsatib, uning
so’nggi so’zlarini yutib, itni esa nariga surib tashladi.
Voy xudoyim-ey. Bu qanaqa havo bo’ldi-a?.. Voy... Qornim hamon
burayapti. O’sha go’shtning asorati bu, sasigan go’shtning... Qachon
bularning oxiri bo’larkin-a?
Xonim boshini eggancha, bo’ronga qarshi hujumga o’tdi, darvozadan
chiqib, ko’chada izg’irin bilan olisha-olisha, qorda toyg’ana-toyg’ana
ko’zdan g’oyib bo’ldi.
It esa darvozaxonada yarador biqinidan azob chekkan holda muzday
devorga suyangancha, yolg’iz o’zi qoldi. Hamda bu yerdan endi aslo
qo’zg’almaslikka, shu yerda o’limini kutishga qat’iy qaror qildi.
Tushkunlik uni shu ko’yga solgandi. Qalbida shunchalar armon,
shunchalar dard-alam, yolg’izlik va dahshat bor ediki, hatto ko’zlarida
mayda yosh tomchilari paydo bo’lib, pastga oqib tushar va shu zahoti
qurib qolardi. Kuygan biqinida junlari suv, qor tekkani tufayli sumalak
bo’lib qotib qolgan, ular orasidan esa terining kuygani, katta-katta
qizg’ish dog’lar yaqqol ko’zga tashlanardi. Bu oshpaz deganlari
namuncha befahm, befarosat, toshbag’ir bo’lmasa?! Xonim uni «Sharik»
deb chaqirdimi? Qanaqasiga u Sharik bo’lsin, axir? Sharik deganlari
xo’ppa semiz, to’yib ovqat yegan, yum-yumaloq, tentak, suli bo’tqasini
tanovul qiluvchi, zodagon itlarning farzandi degani-ku, axir! U bo’lsa
junlari yulingan, tanasi shilingan, kuygan, oriq, ko’cha-ko’yda sang’ib
yuradigan, sayoq it bo’lsa... Ha, mayli, shirinsuxanligi uchun ham rahmat.
Ko’chaning narigi tomonidagi chiroqlari charaqlab yonib turgan
magazinning eshigi sharaqlab ochilib, ostonada bir grajdanin ko’rindi.
Ha-ha, o’rtoq emas, grajdanin, to’g’rirog’i — janob. Janob deyilsa,
haqiqatga yaqinroq va aniqroq bo’ladi. Paltosiga qarab, shunday deyapti
deb o’ylayapsizmi? Xato qilasiz! Hozir proletarlarning ko’pchiligi palto
kiyadi. To’g’ri, yoqasi bunikiday emas albatta, bunaqasi haqida gap ham
bo’lishi mumkin emas, lekin uzoqdan adashtirish mumkin. Ammo
ko’zlar... Bu shunday narsaki, uzoqdan ham, yaqindan ham o’zgarmaydi,
adashtira olmaysan. Xuddi barometrga o’xshaydi ular. Ko’zga qarab,
odamning qalbida nimalar kechayotganini bilish mumkin, hammasini
payqasa bo’ladi: kimning qalbi Sahroyi Kabir singari bo’m-bo’sh, kimdir
hech nimadan-hech nima yo’q etigi bilan qovurg’angga nuqib qoladi,
7
ba’zi birovlar esa o’zlaridan-o’zlari «pirr» etgan narsadan qo’rqib
yurishadi. Mana shu oxirgi landovurning «xap» etib boldiridan tishlab
olish juda maroqli bo’ladi-da. Qo’rqasanmi — ol oladiganingni!
Qo’rqsang — demak, narxing shu... r-r-r. Vov-vov
Janob dadil qadamlar bilan simyog’och bo’yi baravar bo’ron
ko’tarilayotgan ko’chani kesib o’tib, darvozaxona tomon yo’naldi. Ha-ha,
hammasi ko’rinib turibdi. Bu janob sasigan go’sht yemaydi, mabodo,
biron joyda shunday go’sht taklif qilingan taqdirda ham shunaqangi janjal
ko’targan bo’lardiki... Keyin esa gazetaga yozardi: meni, Filipp
Filippovichni, zaharlamoqchi bo’lishdi.
Mana u tobora yaqinlashib kelayapti. Bu to’yib ovqat yeydi, o’g’irlik
qilmaydi, hech kimni tepmaydi, lekin o’zi ham hech kimdan qo’rqmaydi.
Nima uchun qo’rqmaydi? Chunki hamisha to’q. U aqliy mehnat odami,
yumshoq, oppoq, fransuz risarlari kabi cho’qqi soqol va mo’ylov qo’ygan
janob. Sigarasi ham bor. Ammo undan yoqimsiz kasalxona va sigareta
hidi anqib turibdi.
Nima jin urib, u Markaziy Xo’jalik kooperativida adashib yurgan
ekan? Mana, u yonginamda... Nima qidiryapti o’zi?..— U-u-u-u... Shu
ipirisqi do’konchadan nima xarid qilishi mumkin? Nahotki, ovchilik
bozori unga kamlik qilgan bo’lsa? Nima-nima? Kol-ba-sa. Janob, siz bu
kolbasaning
nimadan
tayyorlanganligini
bilganingizda
edi,
do’konchaning yaqiniga ham yo’lamagan bo’lardingiz. Uni menga
berganingiz ma’qul.
It so’nggi kuchini to’pladi-da, darvozaxonadan yo’lakka qarab
sudralib ketdi. O’q ovoziday guvillab avjiga chiqayotgan bo’ron
«Yosharish mumkinmi?» degan plakatning katta-katta harflarini uchirib
yurardi.
Albatta, mumkin. Mana, meni hid yoshartirdi, oyoqqa turg’azdi, ikki
kundan beri hech vaqo tushmagan oshqozonim borligini yodimga soldi,
kasalxona hidini ham yutib yuborayotgan antiqa hid, pishirilgan ot
go’shti, sarimsoq va murchning jannatbaxsh hidi... Sezib turibman, yo’q,
aniq bilaman, po’stinining o’ng cho’ntagida kolbasa bor. Mana u,
shundoq burnim ustida. O, hazratim! Menga bir nazar sol. Men
o’layapman, axir! Qismatimiz qursin, qullar qismati!
It ko’zlaridan shashqator yosh oqizgancha kaltakesakka o’xshab
8
qorni bilan emaklab ketdi. Oshpazning nimalar qilganini bir ko’ring-a!
Lekin siz bir tishlam ham bermaysiz. Boyvachcha odamlar tabiatini juda
yaxshi bilaman, axir! Lekin aslida sizga nima keragi bor sasigan ot
go’shtining? Bunaqa zaharni Mosselpromdan boshqa hech qayerdan topa
olmaysiz. Siz esa bugun ertalab nonushta qilgansiz, erkaklik pushtingiz
tufayli siz jahonshumul ahamiyatga molik odamsiz. U-u-u-u... bu yorug’
jahonda nimalar bo’lyapti o’zi? Ko’rinib turibdi, hali o’lishimga ancha
bor, ruhan taslim bo’lish esa — g’irt gunoh. Qo’lini yalash kerak, boshqa
iloj yo’q.
Turgan-bitgani jumboqdan iborat janob esa, itga engashdi, ko’zlarini
yaltillatgancha, o’ng cho’ntagidan uzungina oq o’ram oldi. Jigarrang
qo’lqopchalarini yechmagan holda qog’oz o’ramni ochdi, uni shu zahoti
shamol uchirib ketdi, so’ngra Krakov kolbasasidan bir bo’lak sindirdi.
Nahotki, shu bo’lak it uchun bo’lsa? O, marhamatli janob! U-u-u!
— Husht-husht, — hushtak chaldi janob, keyin jiddiy ovozda qo’shimcha
qildi: — Ola qol! Sharik, Sharik!
Yana Sharik! Peshonamga shu nom yozilgan ekan shekilli... E,
mayli, nima desangiz deyavering, bunday marhamatingiz uchun nima deb
atasangiz ham roziman.
It bir zumdayoq kolbasaning po’stini artdi-da, inqillay-sinqillay bir
yamlashdayoq yeb tashladi. Qor aralash bir bo’lak kolbasa tomog’iga
tiqilishiga sal qoldi, chunki ochko’zlik qilib, ipini ham yutib
yuborayozgandi. Qo’llaringizni qayta-qayta yalashga, hatto ishtoningizni
ham o’pishga tayyorman, xaloskorim!
— Hozircha etadi. — Janob xuddi harbiy odamlarga o’xshab qisqa-qisqa
gapirardi. U Sharik ustiga engashib, sinovchan nigohda itning ko’zlariga
tikildi, kutilmaganda mehribonlik bilan Sharikning qornini silab qo’ydi.
— Hmm, — dedi u sirli ohangda, — bo’yintirig’i yo’q, juda soz, menga
aynan sen kerak eding-da, oshna. Qani, men bilan yur-chi, — u
barmoqlarini qarsillatdi. — Fit-fit!
Siz bilan?!. E, siz bilan dunyoning narigi chekkasiga ham
boraveraman. Oyog’ingizdagi charm botinkangiz bilan tepsangiz ham
miq etgan nomard.
Chiroqlar butun Prechistenkani sutday nurafshon etgan. Biqini
uzluksiz og’rishiga qaramay, Sharik po’stin kiygan olijanob bu kishini
9
yo’qotib qo’yishdan qo’rqib, undan bir qadam ham orqada qolmaslikka
intilar va hatto og’riqni ham unutayozguday edi. U qanday bo’lmasin, o’z
mehri va vafodorligini izhor etishni istardi. Va buni Prechistenkadan to
Obuxov jinko’chasigacha bo’lgan oraliqda yetti marta izhor etdi,
botinkasini o’pdi, Murda jinko’chasi muyulishiga yetganda, o’ziga yo’l
ochayotib, shunday dahshatli uv tortdiki, yo’lovchi bir xonim
qo’rqqanidan o’tirib qoldi, o’ziga nisbatan yanayam rahm-shafqat
uyg’otish maqsadida bir-ikki bor zorlanib uv tortib qo’ydi.
Kutilmaganda suv quvuri ostidan badbashara bir daydi mushuk
chiqib keldi, bo’ron avjiga olayotganiga qaramay, u Krakov
kolbasasining hidini sezib qolgandi, chamasi.
Darvozaxonadan yarador itlarni yig’ib yuradigan bu dumbul
boyvachcha manavi qaroqchini ham o’zi bilan birga olib ketishi, keyin
Mosselprom mahsulotini o’rtasidan arra qilishga to’g’ri kelishi haqidagi
fikrdan Sharikning ko’zlarida o’t chaqnab ketayozdi. Shuning uchun
tishlarini g’ijirlatib, mushukka qarab shunday irilladiki, u sho’rlik, teshik
shlangaga o’xshab pishillagancha quvur ichidan chopqillab ikkinchi
qavatga chiqib ketdi.
Fr-r-r... Vov! Yo’qol! Mosselьpromning Prechistenkada izg’ib
yuradigan har bir daydining qornini to’yg’azishga vaqti yo’q.
Do'stlaringiz bilan baham: |