«Mintakaviy iktisodiyot va buxgalteriya xisobi» kafedrasi «Yashil iqtisodiyot» fanidan

.lahonda tiklanadigan energiyani o'zlashtirish uchun sarflangan
investitsiyalar tarkibining o‘zgarishi, mlrd. doll.’¹'

	2005	2010	2015	2019	2019/2005 yy. o‘zg. marta
1. Jami investitsiyalar
1.1, Yangi investitsiyalar	69.0	238,5	317,3	301,7	4,4
1.2. Jami tranzaksiya^123 xarajatlari	95,2	295,8	425.4	402,4	42
2. Yangi investitsiyalarning qo'shilgan qiymat zanjiri bo'yicha tarkibi
2.1. Texnologik tadqiqotlar
2.1.1. Venchur kapital	0,5	2,6		1,2	2,4
2.1.2. Davlat	2,0	4,9	4,4	5,7	2,8
2.1.3. Xususiy	1,9	3,8	4,1	7,7	4,1 I

4.5.1-jadval (davomi).
Jahonda tiklanadigan energiyani o‘zlashtirish uchun sarflangan

investitsiyalar tarkibining o‘z		garishi, mlrd. doll.^124
	2005	2010	2015	2019	2019/2005 >7- o‘zg- marta
2.2. Ishlab chiqarish
2.2.1. Aksioner kapital	1,0	5,3	1,8	1,8	1,8
2.2.2. Ochiq bozor	3,6	10,8	12,0	6,6	1,8
2.3. Loyihalar
2.3.1. Loyihalami moliyalashtirish	50,0	152,2	267,7	230,1	4,6
Reinvestitsiyalangan kapital	-0,2	-1,8	-6,7	-3,4	2,3
2.3.2. Kichik quvvatli loyihalar	10,1	60,9	32,6	52,1	5,2
Jami moliyaviy investitsiyalar	55,0	169,0	276,1	236,3	4,3
Davlat va xususiy tadqiqotlar, kichik loyihalar	14,0	69,5	41,2	65,5	4,7
Jami yangi investitsiyalar	69,0	238,5	317,3	301,7	4,4

Tiklanadigan energiya manbalarini cfzlashtirishga sarflanayotgan yangi investitsiyalarning soha tarkibi tahlili ko'rsatishicha, quyosh va shamo) energiyasiga sarflangan investitsiyalar miqdori tegishlicha 9,2 va 5,4 martaga o‘sgan (4.5.5-rasm).

5. 
   rasm. Tiklanadigan energiyani o'ziashtirishga sarflanayotgan
   yangi investitsiyalarning soha tarkibi¹²⁵
   

Jahonda muqobil energiya ishlab chiqarish uchun sarflangan yangi investitsiyalaming geografik tarkibida Xitoy va AQSh yetakchi ulushga ega. 2019 yilda jami yangi investitsiyalar tarkibida Xitoy ulushi 29,9%, AQSh ulushi esa 19,6%ga teng bo’lib, 2005-2019 yillarda ushbu ko'rsatkichlar mutanosib ravishda 10,6 va 5,2 martaga ortgan (4.5.2-javdal).

2. 
   jadval.
   

Jahonda muqobil energiya ishlab chiqarish uchun sarflangan yangi
investitsiyalar geografik tarkibinining o‘zgarishi, mlrd. doll.¹²'

	2005	2010	2015	2016	2017	2018	2019	2019/ 2005 yy. o‘zg.mar ta
AQSh	11,3	34,6	46.9	44.4	48,6	47,1	59.0	5,2
Braziliya	2.4	7,2	6,4	5,7	6,2	3,8	6,8	2,8
Amerika (AQSh va Braziliyadan tashqari)	3,7	12,0	11,5	6,5	132	10,7	12,8	3,5
Yevropa	31,6	112, 2	61,1	71,5	49,1	60,8	58.4	1,8
Yaqin Sharq va Afrika	0,8	4.0	11,6	7,1	10,7	16,5	15,4	19,3
Xitoy	8,5	42,4	121, 1	105, 6	148, 4	95,9	90.1	10,6
Hindiston	3,0	7,7	8,0	12,5	13,7	11,6	11,2	3,7
Osiyo (Xitoy va Hindistondan tashqari)	7.6	18,5	50,6	40,7	41,6	49,6	48,2	6,3

Tiklanadigan energiya manbalarini o'zlashtirish uchun investitsiya sarflashda xususiy kapital faol ishtirok etmoqda. 2019 yilda “yashil energetika” sohasida amalga oshirilgan beshta yirik ioyihaning to‘rttasi Hindiston kompaniyalari bo‘lib, ushbu bitimlaming eng yirigi Greenko Energy Holdings kompaniyasiga tegishlidir. Xolding loyihalariga G1C, Singapur suveren farovonlik jamg'armasi va Abu-Dabi Investitsiya tashkiloti tomonidan 824 mln. dollar miqdorida investitsiya kiritildi (4.5.3- jadval)

4.5.3-jadval.
Xususiy kompaniyalar tomonidan “yashil energetika” sohasiga jalb

ctilgan venchur/xususiy kap			tai miqdori, 2019 y^126.
Kompaniya	Mamlakat	Soha		Investitsiya turi	Biznes turi	mln. doll.
Greenko Energy Holdings	Hindiston	Quyosh		Xususiy	Loyihalash	824
ReNew Power	Hindiston	Shamol		Venchur	Loyihalash	300
Madison Energy Investments	AQSh	Quyosh		Xususiy	Loyihalash	200
Hero Future Energies	Hindiston	Shamol		Xususiy	Loyihalash	150
Avaada Energy	Hindiston	Quyosh		Venchur	Loyihalash	144
SSP BV	I span iy a	Quyosh		Xususiy	Loyihalash	110
Bioenergy Development Group	AQSh	Biomassa		Xususiy	Loyihalash	106

Yuqorida qayd etilganlardan kelib chiqqan holda jahonda tiklanadigan energiya manbalariga investitsiya sarflash miqdorining ortib borish sabablari quyidagilardan iborat:

Birinchidan, quyosh va shamol energiyasi narxining arzonlashib borayotganligi. Uzoq yillar davomida shamol va quyoshdan olinadigan energiya texnologik jihatdan olib qaralganda an’anaviy energiya manbalaridan qimmat hisoblanar edi. So'nggi yillarda erishilgan fan-texnika yutuqlari yordamida “Yashil energiya” ishlab chiqarish tannarxi yanada arzonlashmoqda. Bloomberg agentligi prognozlariga ko‘ra, 2050 yilgacha quyosh panellarini o'matish qiymati 63%ga arzonlashib, 1 MVt-soati 25dollami tashkil etadi. Quyosh texnologiyalarining qiymati 2018 yilda 2010 yilga nisbatan 89%ga arzonlashgan bo‘lsa, ulaming narxi 2030 yilgacha yana 34%gacha pasayishi kutilmoqda. Shamol turbinalari qiymati 2010-2018 yillarda 40%ga pasaygan, shamol energiyasi narxi 2030 yilgacha 36%ga. 2050 yilga qadar esa 48%ga arzonlashib 1 MVt-soati 30 dollar bo‘lishi kutilmoqda¹²⁷.
Ikkinchidan, tiklanadigan energiya manbalariga nisbatan global munosabat o'zgarmoqda. Avvallari tiklanadigan energiya manbalariga investitsiya sarflash past daromadli soha hisobalanib, davlat sohaga investitsiya jalb etishda investorlar uchun turli xil imtiyozlar va preferensiyalar berishga harakat qilar edi. Hozirda jahon hamjamiyatiuing tiklanadigan energiya manbalaridan foydaianish, umunian “yashil iqtisodiyof’ga investitsiya sarflash borasidagi fikrlari tubdan o'zgardi. Quyosh va shamol energiyastga investitsiya sarflash moliyaviy jihatdan serdaromad sohaga aylanib borayotganligi mazkur tarmoqqa investitsiyalar cqimining ortishi, moliyaviy omiliga aylandi;
Uchinchidan, quyosh va shamol energiyasi kelajak energiyasiga aylanib bormoqda. Bloomberg agentligi 2020 yilga kelib 600 GVt elektr energiyasi quyosh batareyalari hisobidan olinishi, 2030 yilga kelib esa mazkur ko'rsatkich 1900 GVt ga etishini bashorat qilmoqda. Iqtisodiyotning yetakchi tarmoqiarida muqobil energiyaga o‘tish jarayonlarining jadailashuvi sohada yangi eraning boshlanishi sifatida baholanmoqda.
Tirirtinchidan, jahonda neft narxining arzonlashishi. So‘nggi yillarda jahon energiya bozorida neft bahosining pasayishi kuzatilmoqda. Tabiiyki, ushbu holat “yashil enerigiya” korxonalari raqobatbardoshligini pasaytirib. investitsiya muhitiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Biroq “yashil energiya” tarafdorlari o‘z optimistik qarashlarida qolishmoqda, neft narxining pasayishi keyingi geologik qidirish ishlarini olib borishga bo'lgan rag'batning kamayishiga va natijada neft ishlab chiqarish hajmining qisqarishiga olib kelishi ta’kidlanmoqda. Agar mazkur holat kuzatilsa “yashil energiya”ning aharaiyati yanada ortadi;
Beshinchidan, ushbu sohani yangi soha sifatida yanada chuqurroq o'rganish zaruriyatining mavjudligi. Tiklanadigan energiya manbalaridan foydaianish sohasi yangi soha bo‘lgani bois kelajakda uning samaradorligini oshirish, ekologik jihatdan xavfsizligini ta’minlash uchun katta miqdorda sarf-xarajatlar sarflash, chuqur ilmiy izlanishlar olib borish talab etiladi. Misol uchun, tiklanadigan energiya manbalaridan foydalanishdagi muammolaridan biri olingan energiyani saqlash va uzatish hisoblanadi. Hozirgi vaqtda tiklanadigan energiya manbalaridan olinadigan energiya akkumulyatorlarda saqlanadi yoki to‘g'ridan-to‘g‘ri iste’molchiga uzatiladi. Akkumulyatorlaming avtonomlik koeffisienti esa past darajada. shu bois ‘"yashil energetika”ni rivojlantirish va investitsiyalashda yuqori texnologiyali innovatsiyalarga tayanish maqsadga muvoflq.
Nazorat savollari

1. 
   “Yashil rnoliyalashtirish" tushunchasining mohiyatini ochib bering.
   
2. 
   “Yashil rnoliyalashtirish” tizirni îarkibini aniqlang va qaysi yo‘nalishlar bo'yicha rivojlanishini sharhlang.
   
3. 
   Qanday loyihalar “yashil loyihalar” hisoblandi?
   
4. 
   “Yashil loyihalar’ni investitsiyalashda qanday moliyaviy dastaklardan foydalaniladi?
   

Mavzu:№ 5 “YASHIL ENERGETIKA” BARQAROR IQTISODIY
RIVOJLANISH OMILI SIFATIDA

1. 
   “Yashil iqtisodiyotni” rivojlantirishda tiklanadigan energiya manbalarining o'rni
   
2. 
   Tiklanadigan energiya iste’molining holati, tarkibi va rivojlanish
   istiq bollan
   
3. 
   “Yashil energetika”ning rivojlanishiga ta’sir qiluvchi omillar
   
4. 
   “Yashil energetika”ni davlat tomonidan qo‘Uab-quwatlashning
   

xorij tajribasi

5.