Mineral o‘G‘itlar va tuzlar kimyoviy texnologiyasi 158 16–mavzu: qo’shaloq superfosfat ishlab chiqarish

MINERAL O‘G‘ITLAR VA TUZLAR KIMYOVIY TEXNOLOGIYASI 
166 
changlatib yoki ammoniylashtirilib neytrallanadi. Barabanli ammoniylagich 13 da 
ammiak kollektor orqali donachalar qatlami ostiga beriladi. Ammoniylashtirishda 
ajraladigan issiqlikni yo’qotish uchun barabanga qarama-qarshi tomondan havo oqimi 
kiritiladi. Ammoniylashtirgichlan chiqadigan mahsulotning harorati 40-45
O
C bo’ladi. 
Havo oqimi bilan chiqadigan chang siklon (chang tutgich) 14 da, so’ngra esa 
absorbsiya qurilmalarida – ftor birikmalari va ammiakdan yuvishda ushlab qolinadi. 
9- va 14-siklonlarda ushlab qolingan chang returga qo’shiladi. Ammoniylashtirishdan 
so’ng mahsulotdagi erkin fosfat kislota 4-5% P
2
O
5
(o’zlashadigan P
2
O
5
43-47% ) 
gacha kamayadi. 
Qo’shaloq superfosfat ishlab chiqarishning oqimli usullarida suspenziyani 
quritish jarayonida fosforit va ekstraksion fosfat kislotadagi ftorning 50-55% i gazli 
fazaga (HF va SiF
4
aralashmasi tarzida) ajraladi. Chiqadigan gaz miqdorining ko’pligi 
va ularda chang miqdorining yuqori darajada bo’lishligi ftoridlar absorbsiyasini 
yetarli darajada qiyinlashtiradi va olinadigan kremneftorid kislotaning sifatini 
yomonlashtiradi. Chiqindi gazlarini tozalash sistemalariga siklonlar (changlarni tutib 
qolish uchun) va absorberlar kiradi. Absorbsiyalashning uch bosqichli sxemasida 
odatda mexanik absorberlar va Vetturi absorberlari ishlatiladi. Changli gazlarni 
tozalashda, shuningdek SiF
4
ning gidrolizlanishi natijasida kremnegel cho’kmasi 
ajraladigan hollarda qayta tiklanadigan shar to’ldirgichli absorberlar yoki ko’pik 
qatlam stabilizatori bo’lgan ko’pikli absorberlar ishlatiladi. Apparatda stabilizator 
sifatida vertikal plastikadan iborat yuz teshikli panjara qo’llaniladi, shu hisobiga 
qurilmada gaz tezligini oshirish mumkin bo’ladi. Chiqindi gazlarini to’laroq tozalash 
maqsadida adsorbsiyaning oxirgi bosqichida ohak suti beriladi, bu esa chiqindi 
gazidagi ftor konsentratsiyasini 2-3 marta kamaytiradi. 
Qo’shaloq superfosfatning yuqori harorat (130-140
O
C) dagi qisqa muddat (30-
40 minut) li quritilishini amalga oshirish orqali uning ancha chuqur degidratlanishiga 
erishish mumkin, buning natijasida monokalsiyfosfat kam eriydigan polifosfatlarga 
aylanadi. Yuqori darajadagi ozuqa elementlari (60-65% P
2
O
5umum.
, 52-56% P
2
O
5o’zl.
, 
18-32% P
2
O
5s.e.
) bo’lgan bunday o’g’itlar – tuproqdagi fosfor zaxirasini uzoq vaqt 
saqlab turuvchi sekin ta’sir etuvchi o’g’itlar qatoriga kiradi. 
Qo’shaloq superfosfat ishlab chiqarishning oqimli usullarini sanoatda to’la 
egallangandan so’ng, kamerali usullarni – omborli yetiltirishdan so’ng, donadorlash 
va quritishda oqimli sxema usullaridan foydalanilgan holda amalga oshirishga katta 
e’tibor berila boshlandi. Bunday jarayon 
kamera-oqimli usul
deyiladi. Bunda oson
parchalanadigan mayda zarrachali fosforit uni (0,074 mm dan yirik zarrachalar 
miqdori 20% dan oshmasligi kerak) va 47-49% P
2
O
5
li fosfat kislota ishlatiladi. 
Maydalangan kamerali superfosfat retur bilan aralashtiriladi, donadorlanadi va 
quritiladi. Quritish jarayonida fosforitning parchalanish darajasi 60-70% dan 80-90% 
gacha ko’tariladi. Donachalarning mahsulot fraksiyalari ammiak bilan neytrallanadi, 
sovutiladi va tarkibida: 45-47% umumiy, 42,5-44,5% o’zlashadigan, 37-38% suvda 

---