Mineral o‘G‘itlar va tuzlar kimyoviy texnologiyasi 158 16–mavzu: qo’shaloq superfosfat ishlab chiqarish

 
 
3. Superfos.
Superfos 
nomi bilan ataladigan uzoq muddat o’zlashadigan yangi turdagi o’g’it 
ishlab chiqarish usuli ham yaratilgan. Bu kimyoviy boyitilgan va kislotalar bilan 
aktivlangan tarkibida qiyin o’zlashadigan shakldagi P
2
O
5
tutgan (Qoratog’, Qizilqum, 
Pribaltika, Chilisoy va bir qancha) fosforitlardan olingan fosforit kukunidir va 
shuning uchun uni to’g’ridan-to’g’ri o’g’it sifatida ishlatish samarasizdir. 
Fosforit unining suvli suspenziyasiga unchalik ko’p bo’lmagan miqdordagi 
sulfat kislotasi (yoki gaz holatidagi oltingugurt dioksid) qo’shiladi. Muhit pH 

4 da 
karbonatlar – dolomit va kalsit, pH 

2,5 da esa fosfat parchalanadi. Kislotalilik 
muhitini boshqarish orqali fosfatdagi faqatgina qisman P
2
O
5
ning, ekvivalent 
miqdordagi magniy bilan eritmaga o’tishini ta’minlash mumkin. Fosforitni boyitish 
uchun sulfat kislota dolomit va kalsitdan o’tuvchi Ca
2+
ionlari bilan neytrallanadi va 
ozgina miqdordagi kalsiy sulfatga aylanadi, uni fosforit bilan birgalikda suyuq 
fazadan ajratiladi va undan kationli flotatsiyalash orqali oson yo’qotilishi mumkin. 

---

MINERAL O‘G‘ITLAR VA TUZLAR KIMYOVIY TEXNOLOGIYASI 
168 
Kimyoviy boyitilgan va bunda aktivlangan fosforit unidan superfos olish uchun 
uni fosfat kislota bilan namlash orqali qo’shimcha aktivlanadi, donadorlanadi va 
quritiladi. 
Superfos tarkibida 38-40% P
2
O
5
, undan 19-20% suvda eruvchan shaklda 
bo’ladi va samaradorligi jihatdan qo’shaloq superfosfatga tenglashtiriladi. 1 t P
2
O
5
li 
superfos ishlab chiqarishga kislota sarfi (1-1,3 t H
2
SO
4
va 0,355 t P
2
O
5
li fosfat 
kislota) esa 1 t P
2
O
5
li qo’shaloq superfosfat ishlab chiqarishga nisbatan ikki marta 
kamdir. Kimyoviy boyitishda hosil bo’ladigan va tarkibida Mg
2+
va HPO
4
2-
ionlari 
tutgan eritmadan qimmatli o’g’it hisoblangan magniyammoniyfosfat NH
4
MgPO
4
∙H
2
O 
ni cho’ktirish uchun ammoniylanash amalga oshiriladi. Fosfatli xomashyodagi P
2
O
5
dan foydalanish samaradorligi 95% ga yetadi. Jarayon yopiq suv aylanma siklida 
amalga oshiriladi.