Mineral o‘G‘itlar va tuzlar kimyoviy texnologiyasi 158 16–mavzu: qo’shaloq superfosfat ishlab chiqarish

4. Fosforitlardan qo’shaloq superfosfat olishning fizik-kimyoviy asoslari.
 
Tarkibida magniy birikmalari (dolomit) tutgan boyitilmagan (24-25% P
2
O
5
) 
Qoratog’ fosforitlaridan ekstraksiyalash jarayonida 20-22% P
2
O
5
li fosfat kislota 
olinadi. Bunday kislotaning aktivligi kam bo’lganligi uchun unda tabiiy fosfatlarni 
parchalanish darajasi qo’shaloq superfosfat ishlab chiqarishdagi texnologik talablar 
darajasini bermaydi. Bundan tashqari, hosil bo’ladigan superfosfat suspenziyasi 
tarkibida suvning solishtirma hajmi ko’p bo’lganligi sababli uni bug’latishga ko’p 
energiya talab etiladi, bu esa o’ziga xos texnologik muammolarni keltirib chiqaradi. 
Ma’lumki, qo’shaloq superfosfat ishlab chiqarishning kamerali usulida 52-54% 
P
2
O
5
konsentratsiyali, oqimli usulida esa 28-36% P
2
O
5
li ekstraksion fosfat kislota 
ishlatiladi. Odatdagi usullarda Qoratog’ (Qizilqum, Kingisepp va boshqa) fosforitidan 
olingan ekstraksion fosfat kislotani to’g’ridan-to’g’ri konsentrlash jarayonida 
qovushqoqligi keskin ortadi, uning 37-38% P
2
O
5
gacha bug’latilishidan olingan 
mahsulot kislotasi o’zining salbiy fizik-kimyoviy xossaga ega ekanligini namoyon 
etadi, ya’ni kislota qovushqoqligi katta bo’lib, 30-40
O
C dan past haroratgacha 
sovutilishi natijasida u quyilib boradi va oquvchanligini yo’qotadi. Bu esa undan 
qo’shaloq superfosfat turidagi o’g’it olish imkoniyatlarini yo’qotadi. 
Shunday bo’lsada, fosforitlar apatit konsentratiga nisbatan tez va to’la 
parchalanadi, chunki ularning strukturasi zich emas va karbonatlarning parchalanishi 
natijasida hosil bo’ladigan CO
2
hisobiga parchalanmagan fosfatlar sirtidagi quyqali 
qobiqning buzilishi ta’minlanadi. Hozirgi paytda dolomitli Qoratog’, Qizilqum va 
Kingisepp fosforitlarini apatitdan olingan ekstraksion fosfat kislotada kamerali (45-
50% P
2
O
5
li kislotada) va oqimli (28-36% P
2
O
5
li kislotada) usullar bilan
parchalanish jarayonlari o’rganilib, qo’shaloq superfosfat ishlab chiqarish usullari 
ham ishlab chiqilgan. 

---