Mineral o‘G‘itlar va tuzlar kimyoviy texnologiyasi 158 16–mavzu: qo’shaloq superfosfat ishlab chiqarish

MINERAL O‘G‘ITLAR VA TUZLAR KIMYOVIY TEXNOLOGIYASI 
169 
Tarkibida magniy tutgan ekstraksion fosfat kislotani bug’latish yo’li bilan 
konsentrlash (50-55% P
2
O
5
gacha), buning natijasida olingan kislotani fizik-kimyoviy 
xossalarini atroflicha o’rganish yuzasidan olib borilgan tadqiqotlar samarasi yuksak 
darajada bo’ldi. Natijada magniyli (xattoki yuqori magniyli – boyitilmagan) 
fosforitlardan olingan ekstraksion fosfat kislotada fosforitlarni parchalash yo’li bilan
oqimli usulda qo’shaloq superfosfat turidagi (shu jumladan ftorsizlangan) o’g’itlar 
ishlab chiqarish texnologiyalari yaratilgan va ishlab chiqarishda sinovdan o’tkazilgan 
(Olmaliq «Ammofos-Maxam» AJ, 1990 yil, 1000 tonna). Olingan o’g’itlarning 
agrokimyoviy tekshiruv (O’zbekiston paxtachilik ilmiy-tadqiqot instituti, 1990-1995 
yillar) natijalariga ko’ra, boshqa turdagi konsentrlangan o’g’itlarga nisbatan tarkibida 
kalsiy tutishligi sababli ustun ekanligi aniqlangan.
Ekstraksion fosfat kislota konsentratsiyasi va unda parchalanadigan fosforitning 
me’yori [EFK(100%P
2
O
5
):fosforit nisbati] – parchalanish natijasida hosil bo‘ladigan 
superfosfat suspenziyasining fizik-kimyoviy xossalari (qovushqoqligi, S:Q fazalar 
nisbati va boshqalar) ni va jarayonning texnologik ko‘rsatkichlari (masalan, 
parchalanish darajasi) ni belgilab beradi. Shuning uchun texnologik parametlarni 
tanlashda kislota konsentratsiyasiga mos holdagi fosforit me’yori olinadi, ya’ni 
qanchalik yuqori konsentratsiyali kislota ishlatilsa, EFK(100% P
2
O
5
):fosfarit nisbati 
ham shunchalik darajada katta bo‘lishi lozimdir (16.5-rasm.).
16.5-rasm. Fosforitning fosfat kislotali parchalanish darajasining suspenziya S:Q 
nisbatiga bog‘liqligi: 
kislota konsentratsiyasi: 1 – 37% P
2
O
5
; 2 – 35% P
2
O
5
; 3 – 30% P
2
O
5
; 
jarayonning davomiyligi 2 soat. 
Shuningdek, parchalanish jarayonida parchalanish vaqti ham muhim rol 
o‘ynaydi. 
Parchalanish 
jarayonini 
o‘tkazish 
vaqti 
ko‘proq 
darajada 
EFK(100%P
2
O
5
):fosforit nisbatiga bog‘liqdir. Masalan, EFK(100%P
2
O
5
):fosforit 
nisbati 1 ga teng bo‘lsa, pachalanishni 1,5–2 soat, EFK(100%P
2
O
5
):fosforit nisbati 
1,5 va undan katta bo‘lsa, prschalanishni 90–95 minut davom ettirilishi maqsadga 

---