Mineral o‘G‘itlar va tuzlar kimyoviy texnologiyasi 158 16–mavzu: qo’shaloq superfosfat ishlab chiqarish

MINERAL O‘G‘ITLAR VA TUZLAR KIMYOVIY TEXNOLOGIYASI 
171 
birmuncha yomonlashadi, natijada ishlab chiqarish intensivligi va samaradorligi 
pasayadi. Ularni neytrallovchi qo‘shimchalar (ammiak gazi, bo‘r va b.) ishtirokida 
fizik-kimyoviy xossalarini yaxshilanishi va undan murakkab azot-fosforli o‘g‘itlar 
ishlab chiqarilishi mumkin (keyinroq tanishamiz). 
Optimal sharoitda olingan superfosfat suspenziyasini 100–105
o
C da quritish 
orqali tarkibida: P
2
O
5umum.

~ 48%; P
2
O
5o‘zl.

46,5%; P
2
O
5s.e.

42,8%; P
2
O
5erkin

~1,8%; N 

~ 1%; F 

1,8% bo‘lgan qo‘shaloq superfosfat turidagi o‘g‘it olinadi. Uni 
boshqa shu kabi o‘g‘itlardan farqlash uchun qo‘shaloq superfosfat-Q deb nomlangan. 
Mahsulotni quritish natijasida fosforitning parchalanish darajasi ~85% ga yetadi. 
O‘g‘itning ftorsizlanish darajasi esa 45–50% ni tashkil etadi. 
Bayon etilgan usulni fosforitlar asosidagi ammofos o‘g‘iti ishlab chiqarish usuli 
bilan taqqoslanganda – ham iqtisodiy, ham ekologik samara olish mumkin ekanligini 
ko‘rish mumkin. Bu usulda ammofos ishlab chiqarish usulidagi sulfat kislotasini 20% 
ga va ammiakni 100% ga iqtisod qilinishi, chiqindi – fosfogips unumini 20% ga 
kamaytirish imkoniyati yaratiladi. Bundan tashqari, tabiiy fosfatdan o‘g‘itga bevosita 
o‘tadigan ftorning 45–50% miqdorini ftor birikmalari holatida ajratib olinishini 
ta’minlash mumkin. Bu esa bir tomondan, ishlab chiqariladigan o‘g‘itning ekologik 
tozaligini oshirsa, ikkinchidan, ayrim xalq xo‘jaligi mahsulotlarini ishlab chiqarishda 
muhim xomashyo bo‘lgan ftor birikmalarining qo‘shimcha mahsulot sifatida 
olinishiga erishiladi. 
O‘g‘it tarkibidagi ftor miqdorini yanada kamaytirilishiga erishilishi mumkin. 
Buning uchun bir qism boshlang‘ich ekstraksion fosfat kislotasi ammoniy nitrat 
ishtirokida 50–55% P
2
O
5
gacha bug‘latiladi, uni boshlang‘ich ekstraksion fosfat 
kislotasining qolgan qismi (unga ham kerakli miqdordagi ammoniy nitrat qo‘shilgan) 
bilan ~37% P
2
O
5
li kislota hosil qilinishi orqali aralashtiriladi. Hosil qilingan 
kislotadan olingan qo‘shaloq superfosfatning ftorsizlanish darajasi 70–75% ga yetadi.