Mineral o‘G‘itlar va tuzlar kimyoviy texnologiyasi 158 16–mavzu: qo’shaloq superfosfat ishlab chiqarish

MINERAL O‘G‘ITLAR VA TUZLAR KIMYOVIY TEXNOLOGIYASI 
163 
Anchagina darajada ftorsizlantirib bug’latilgan ekstraksion fosfat kislotaning 
ishlatilishiga asoslangan kamerali va kamera-oqimli usullarda qo’shaloq superfosfat 
olishdagi ftorli birikmalarning ajralishi unchalik ko’p emas. Masalan, apatit (~3% ftor 
tutgan) va bug’latilgan fosfat kislota (52-54% P
2
O
5
va 0,6-0,8% F) dan qo’shaloq 
superfosfat ishlab chiqarishda ftorning 22-32%i (aralashtirgich, kamera va omborda 
12-15%i, donachalarni quritish, ajratish, maydalash va sovutishda esa 10-15%i) gazli 
fazaga ajraladi, qolgan 70-80%i esa tayyor mahsulotda qoladi. Aralashtirgich va 
kameradan chiqariladigan gazlardagi ftorning konsentratsiyasi (asosan SiF
4
tarzida) 
hammasi bo’lib 0,15-0,2 g/m
3
ni tashkil etadi. Donachalarni quritishda ajraladigan 
gazlar (2HFQSiF
4
aralashmasi) tarkibida ko’p miqdorda chang bo’ladi. Shuning 
uchun SiF
4
ning absorbsiyasidan olinadigan H
2
SiF
6
ning kuchsiz eritmasini mahsulot 
sifatida bo’lmaydi. Jarayonni o’tkazish va donadorlash bo’linmalaridagi absorbsiya 
tarmoqlarining qurilmalari oddiy superfosfat ishlab chiqarishdagi tarmoqlar bilan bir 
xilda bo’ladi. 
Hozirgi paytda qo’shaloq superfosfatning 
oqimli
sxema bo’yicha boradigan 
usullari ko’proq qo’llanilmoqda. 16.3 – rasmda apatit konsentratidan olingan 
ekstraksion fosfat kislota va oson parchalanadigan Kingisepp fosfariti asosida 
qo’shaloq superfosfat ishlab chiqarishning oqimli sxemalaridan biri tasvirlangan. 
Fosforit bunker 1 dan lentali o’lchov me’yorlashtirgichi 2 orqali aralashtirgich 3 ga 
beriladi. Xuddi shu yerga me’yorlashtirgich 4 orqali fosfat kislota (28-36% P
2
O
5
) 
kelib tushadi. Yuqori konsentratsiyali kislotaning qovushqoqligi katta bo’lganligi 
uchun hosil bo’ladigan suspenziyaning oquvchanligi yomonlashadi. Shuning uchun 
bug’latilgan ekstraksion fosfat kislota (52-54% P
2
O
5
) ishlatilganda, bu kislotani 
ishlatishdan oldin 34-36% P
2
O
5
gacha – jihozlardan chiquvchi gazlarni, undagi 
qo’shaloq superfosfat changlarini tutib qolish uchun yuvishdan olinadigan absorbsion 
eritmalar bilan suyultiriladi. Suspenziya aralashtirgichdan uzluksiz ravishda reaktorlar 
5 ga tushadi, ularning hajmi undagi reaksion massani 60-90 minut aralashtirilishini 
ta’minlaydi. 70-100
O
C da shuncha vaqt ichida ~50% fosforit parchalanadi, suyuq 
faza dikalsiyfosfat bilan to’yinadi va keyingi uning aralashtirilishi hech qanday 
ahamiyat kasb etmaydi, chunki reaksiya keskin to’xtaydi. 
Buning sababini fosforit zarrachalari sirtining juda mayda dikalsiyfosfat 
kristallari bilan quyqalanishidan deb hisoblashadi. Haroratning ortishi bilan 
dikalsiyfosfatning eruvchanligi kamayadi, shuning uchun katta intensivlikdagi uning 
kristallanishi fosforit zarrachalari sirtining shunday qismida sodir bo’ladiki, u yerda 
suspenziya massasidagiga nisbatan parchalanishning ekzotermikligi hisobiga harorat 
yuqori bo’ladi. Fosforit sirtidagi quyqali qatlamda, shuningdek ekstraksion fosfat 
kislotadagi F
-
ionlaridan hosil bo’ladigan kalsiy ftoridning mayda kristallari ham 
bo’lishi mumkin. 

---