Milliy mafkuraning shakllanishi o 'zbek xalqining, ayniqsa

mahalliy hindilarog'irahvokta.HozirLotin Amerikasida 30mln.ga yaqin hindOar yashaydi.
Mahalliy tub aholi otmishda yuksak madaniyat yaratib, faqat Lotin Amerikasigagina emas, baffci jahon madaniyatiga ham ulkan hissa qoshganlar. Hindi qabflaiari birinchi bolib jahonga kartosh-ka, tomat, makka, manioka_r paxta, kungaboqar, kakao va boshqa mubim ekinlarni kashf etganlar. Ular dastlab kauchuk shirasidan foydalanish_T kurarezaharini ishlab diiqarish va tibbiyotda foydala-nishni orgatganlar, gamakni kasbf qilib jahonga yoyganlar. Gozal qadimiy me'morchiKk_T katta hashamatli shaharlar va dabdabali piramidalar, afsonaviy oyma va bortma rasmlar bilan bezatilgan koshku saroylar, tnrii sfaakJ va hajmdagi gozal haykallar, rang-barang boyoqG idisii va buyumlar, tilladan quyilgan har xil haykallar hindilarni mojpzakor san^rat sohiblari ekanligidan dalolat beradi. Lotin Amerikasi hindilari yaratgan kuy va oyinlar ham uzoq elat-larga tarqalib shnbrat qozongan. Bu yerda yevropaliklar kelgunga qadar flk sinfiy jamiyaU yuksak saiTat va hunarmandchilikka ega bolgan davlatlar paydo bolgan.
Mctaikam»g tab akriisL Tadqiqotchilarning flkricha, hozirgi Meksika hududiga odamlar 15-12 ming yillar muqaddam kela boshlagan. Ular Tinch okeansobiDari boylab kelganlar, keyin ichki vodiylarni egaUaganlar. Dastlab Meksikada ovchilik, baliqchilik va terimchilik bilan shug’ullanuvchi mayda daydi qabilalar yashagan. Miloddan awalgi IV ming yilliklardan boshlab dehqonchilik yuzaga kdadi va birindri bolib makka, lobiyo va qovoq eka boshlaydilar. II mhig yillikka kebb dehqonchilik asosiy xojalik sohasiga aylanadi. osha davrdan boshlab Meksika hududida yuksak madaniyat yaratgan datlar yashaydi.
Miloddan awalgi I ming yillikning oxirlarida va milodning birinchi asrlarida bu yerda neolit darajasidagi almeklar va sapoteklarning dehqonchilik madaniyati shakllangan edi. Bu madaniyat Quyosh va Oyga atab qurilgan dabdabali piramidalar, devorlari rasmli ibodatxonlar va zodagonlarning saroylari, tosh toshalgan kochalar loydan qurilgan uyli mavzelari bilan ajralib turadi. LHaming oraiga kelgan ttrfteklar to XII asrlargacha tevarak-atrofdagi elatlarga oz ta^sirini otkazib kelgan.
IX-X asrlarga kelib mazkur madaniyatlar asta-sekin inqirozga uchrab, Mexiko vodiysida yangi elatlar-tenochka yoki atstek qabilalari paydo bola boshlaydi. Ular XIV asr boshlarida shimoli-
246
g’arbiy hududlardan bostirib kirib qadimiy madaniyat markazlarini egallab oz tillarini saqlab qolganlar. Atsteklar qudratli davlat birikmasiga asos solgan va eski madaniy an'analarni davom qildirganlar. Ular kuchli qoshinga ega bolgan va qisqa muddat ichida qoshni qabilalarni boysundirib soliq tolashga majbur qilgan.
Atsteklar oziga xos sug’orish va melioratsiya tizimiga asoslan-gan dehqonchilik xojaligini yaratganlar, lobiyo, pomidor, batata (shirin kartoshka), kakao, tamaki va paxta ekkanlar. Yer og’itlan-gan, yonilgan yog’och bilan ishlov berib ekilgan. Maxsus qamish-dan sol yasab, ustiga tuproq tokib, suzadigan orolchalarda dehqon-chilik qilganlar. Paxta va agava tolasidan ip yigirib turli mato toqi-ganlar. Uy hayvonlaridan it va kurka saqlaganlar. Bug’i, quyon, yovvoyi qushlarga oq-yoy, nayza, tuzoq bilan ov qilganlar, ko'1 va daryolarda baliq tutganlar. Mis va toshdan bolta, nayza uchi va pichoqlar, naqsh berilgan charxsiz sopol idishlar, oltindan har xil bezaklar yasaganlar. Hunarmandchilik nihoyatda rivojlangan bolsa-da, ammo mehnat taqsimoti bolmagan. Zarur buyumlar oilalarda ishlab chiqarilgan.
Qudratli atsteklar davlatining poytaxti Tenochtitlan katta kolning ortasidagi orolda qurilgan va ozining gozalligi, ulug’vorligi va hashamatligi bilan ispan istilochilarini hayratda qoldirgan. Poytaxtni ko'l sohili bilan uchta 10 metr kenglikdagi Damba bog’lab turgan, ikkita maxsus tarnov orqali suv otkazilgan. Kol atrofida asosiy ekin dalalari joylashgan, qishloqlar ham dalalar bilan oralgan.
Atsteklarning uylari odatda qamishdan qurilib, devorlari loy bilan suvalgan, tomi somon bilan yopilgan. Boy tabaqalar uylarini xom-g’ishtdan tekis tomli va ichki hovlili qilib qurganlar. Poytaxtdagi ba'zi uylar ustunlarga tiklangan. Piramida shaklidagi ibodatxona va jamoa inshootlari toshdan dabdabali qilib qurilgan, haykallar va oyma naqshli toshlar bilan bezatilgan. Qishloq jamoasi (kalpulli) umumiy yerga ega bolgan va bu yerlarni ayrim oilalarga taqsim qilganlar.
Erkaklarning kiyimlari etakli belbog’ va plashdan iborat, ayollar yubka, yengsiz uzun koylak kiyganlar. Poyabzal teridan tikilgan yoki agavadan toqilgan sandaldan iborat. Kiyimlari bezatilgan, bilak va burun uzuklar osganlar, badanni boyaganlar. Taomlari ham turli xilda har xil zira aralashtirib xushxor qilingan. Makkadan toshyorg’ich bilan un chiqarib taom pishirganlar. Atsteklar
shokoladni kashf etganlar. Ammo ular «chokolatl»ni ichimlik sifatida iste'mol qilganlar.
Atstek va boshqa qabilalar mustamlaka arafasida sinfiy jamiyatga ota boshlagan. Butun hokimiyat zodagonlar va kohinlar qolida bolgan. Davlat boshida 2 ta hokim saylanib qoyilgan, muhim masalalarni qabila kengashi hal qilgan. Zodagon va kohinlarga ajratilgan yerlarni jamoa a'zolari ekib yig’ib-terib bergan. Qulchilik odat tusiga kirib, qullar asirlar va qarzdorlar hisobiga toldirilgan. Ularni ijtimoiy qurilishlarda, zodagon va oqsoqollar xojaligida ish-latganlar. Qul savdosi keng avj olgan. Boysundirilgan qabilalar ham soliq tolaganlar. Savdo-sotiq ancha rivojlangan. Kakao urug’i va tilla qum solingan naycha pul vazifasini bajargan.
Ilk quldorlik tuzumiga mos keladigan atstek madaniyati shakllangan. Tolteklar mayya xalqidan yozuvni, yil hisobi va kalendarni, astronomiya va matematik bilimlarni qabul qilib olganlar. Din mustaqil sohaga ajralib, diniy masalalarni zodagon va kohinlar boshqarib turgan. Quyosh xudosi va ayniqsa, qabilaning urush xudosiga bag’ishlangan murakkab ibodatlar rusumi ishlab chiqilgan. Katta marosimlarda hatto odam qurbon qilingan. Bundan tashqari turli totemistik va sehrgarlik tasawurlar ham tarqalgan.
Rasmiy ma'lumotlarga kora, hozir Meksikada yashovchi aholi 70 million kishini, shulardan hindilar taxminan 30 foizni tashkil qiladi, ya'ni nufuzi 20 mln.gacha yetadi. Markaziy vohalarda joylashgan bir vaqtlar qudratli xalq hisoblangan atsteklar bilan million 300 mingdan ortiq, janubroqda yashovchi mayya — 650 mingga yaqin, tog’ vodiylarida yuqori madaniyat yaratgan sapoteklar soni 450 mingga yetadi.