So`z birikmasini tahlil qilish tartibi



Download 45,5 Kb.
bet1/2
Sana23.12.2022
Hajmi45,5 Kb.
#895345
  1   2
Bog'liq
So`z birikmasini tahlil qilish tartibi


So`z birikmasini tahlil qilish tartibi:
1. berilgan gapdagi so`z birikmalari aniqlanadi
2. har bir so`z birikmasi alohida tahlil qilinadi:
a. hokim va tobe so`z aniqlanadi
b. hokim va tobe so`zning birikish turi aniqlanadi.
c. hokim va tobe so`zni bog`lovchi Grammatik vosita ko`rsatiladi.
d. tobe va hokim so`zning qaysi so`z turkumi bilan ifodalanganligini aniqlaydi.
Gap tarkibida bir so`z birkmasidagi hokim so`z boshqa bir so`zga tobelangan bir hokim so`z bir necha tobe so`z yoki bitta tobe so`z bir necha hokim so`zga aloqador bo`lgan so`z birikmalari
zanjiri deyiladi.
So`z birikmasi biror narsa, belgi, harakat yoki holat aniqlashtirgan holda anglatadi va atash ohangi bilan aytiladi. Gap fikr ifodalaydi va tugallangan ohang bilan aytiladi. Gapning markazi kesimdir.
Biror voqea – hodisa haqidagi xabarni, so`roqni yoki buyruqni ifodalovchi sintaktik butunlik gap deyiladi. Gap fikr ifodalaydi va shakllangan kesimga ega bo`ladi.
Gapning ifoda maqsadiga ko`ra turlari 4 xil:

  1. darak gap

  2. so`roq gap

  3. buyruq gap

  4. istak gap

Grammatik asosi bitta bo`lib, ma’lum bir fikrni ifodalovchi gaplar sodda gaplar deyiladi.


M: Shaxnoza shu kitobni
hayajon bilan o`qidi.

Ikki va undan ortiq Grammatik asosdan tashkil topib, murakkab fikr ifodalovchi gap qo`shma gap deyiladi.


M: Bilimli o`zar, bilimsiz to`zar
Odam borki, odamlarning naqshidir.
Sodda gaplar eganing ishtirok etish va etmasligiga ko`ra ikki xil:

  1. egasi mavjud gaplar

  2. egasiz gaplar

Sodda gaplar ikkinchi darajali bo`laklarning ishtirokiga ko`ra ikki xil:

  1. sodda yig`iq gaplar

  2. sodda yoyiq gaplar

Gapda so`roq qabul qiluvchi so`zlar gap bo`laklari deyiladi. Gap bo`laklari vazifasini mustaqil so`zlar bajaradi. Gap bo`laklari beshta:



  1. ega

  2. kesim

  3. to`ldiruvchi

  4. aniqlovchi

  5. hol

Kesimlar tuzilishiga ko`ra ikki xil:

  1. sodda kesim

  2. murakkab kesim

Birgina so`z bilan ifodalangan kesim sodda kesim deyiladi.
M: Paxta va tilladan yurt bezanadi.
Ikki va undan ortiq so`zdan iborat kesim murakkab kesim deyiladi.
M: Ayozli kunlar sekin o`tib borayotir.
Kengaygan birikma va iboralar gapda yaxlit holda bitta gap bo`lagi bo`lib keladi va o`z ichida boshqa bo`laklarga ajratilmaydi.
M: Komil insonlardagi oliyjanob xislat – o`tmishni unutmaslik.
Sobirjon so`zining ustidan chiqdi.

Ot kesim va ega orasida quyidagi hollarda tire qo`yiladi:


- ot kesim kesimlik qo`shimchalarisiz yoki bog`lamasiz qo`llanganda.
- gapning egasi yoki kesimi harakat nomi bilan ifodalanib, kesim tarkibida kesimlik qo`shimchasi yoki bog`lama bo`lmaganda
-ega ko`rsatish olmoshi bilan ifodalanganda
-egasi ma`nosi ta`kiblar ko`rsatilganda
Sodda gaplar egali va egasiz bo`lishi mumkin. Egasi mavjud bo`lgan gaplar shaxsli gaplardir. M: Bugun Samarqandga jo`naymiz.
Egasi mavjud bo`lmagan gaplar shaxssiz gaplardir.
M: Bugun Samarqandga jo`naladi.
Ot, sifat, son, olmosh, ravish, taqlid so`z va harakat nomi bilan ifodalangan kesim ot kesim deyiladi. Ular quyidagicha ifodalanadi:
Ot bilan: Yaxshi ro`zg`or – jannat.
Sifat bilan: Usti yaltiroq, ichi qaltiroq.
Son bilan: Ikki marta ikki-to`rt.
Olmosh bilan: Maqsadim –shu.
Ravish bilan: Sizdan umidim ko`p.
Fe`lning turli shakllari bilan ifodalangan kesim fe`l kesim deyiladi.
Ular quyidagicha ifodalanadi.
Sof fe`l kesinlar: Men maktabga boraman.
Ravishdosh fe`l kesim: Ishning boshi boshlanguncha.
Sifatdosh fe`l kesim: It hurar – karvon o`tar.
Egasi yashiringan gaplar ikki xil:

Download 45,5 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish