Миллий иктисодёт ҳажми, таркиби ва динамикасини ўлчаш. (2 соат)

АСОСИЙ МАКРОИҚТИСОДИЙ КЎРСАТГИЧЛАР.

РЕЖА:

• Миллий маҳсулот ва унинг кўрсатгичлари.
• ЯИМни ўлчаш усуллари.
• ЯИМ дефлятори.
• Миллий маҳсулот счетларидаги камчиликлар.

Миллий ҳисоблар тизими

Бозор иқтисодиёти мамлакатларида асосий макроиқтисодий кўрсаткич миллий ҳисобчилик тизими (МҲТ) ёрдамида аниқланади ва маълум вақт мабойнида (йил, чорак, ой) миллий иқтисодиёт ривожланишининг пировард натижаларини ифодалайди. Ягона услуб асосида ҳисобланган бу кўрсаткичлар ўзаро бир-бирлари билан боғлиқ бўлади.

МҲТининг энг мақбул кўрсатгичлари

Мамлакат миқёсида ишлаб чиқариш ҳажмини номинал жиҳатдан ўлчовчи энг қулай кўрсаткич – бу ялпи миллий маҳсулот (ЯММ). Адабиётларда инглиз тилида GNP – gross national product

Ёки ялпи ички маҳсулот(ЯИМ). Адабиётларда инглиз тилида GDP – gross domestik product деб юритилади.

ЯММ таърифи

Назарий жиҳатдан ЯММ маълум вақт давомида (одатда бир йил олинади) мамлакатнинг миллий ресурсларини фойдаланиб ишлаб чиқарилган пировард товар ва хизматларнинг бозор қийматининг умумий суммасидир. Масалан, Ўзбекистоннинг ЯММи 72 млрд. доллар, АҚШники 12 триллион доллар, Японияники 6 триллион долларни ташкил этади (2009 йил бўйича, тахминан). Бу мамлакатнинг иқтисодий қудратини кўрсатувчи асосий кўрсаткичдир.

Пировард товар ва хизматлар

ЯММни аниқлашда асосий ролни пировард товар ва хизмат тушунчаси ўйнайди. Мақсадга эришиш учун фақат пировард истеъмолчига сотилган товар ва хизматларнигина ҳисобга олиш керак. Пировард истеъмолчи деганда ё ички истеъмол учун, ё инвестиция учун, ёки давлат харидини амалга ошириш учун ёхуд экспорт учун ишлатилиши тушунилади.

Оралиқ товарлар

• Оралиқ товарлар – кейинчалик ишлаб чиқариш ресурси сифатида ишлатиш учун сотиб олинган товарлардир, улар ЯММга қўшилмайди. Бошқача қилиб айтганда, ЯММни ҳисоблашда қўшилган қиймат категориясини билиш керак. Қўшилган қиймат корхона сотиш ҳажмидан ишлаб чиқаришни олиб бориш учун сотиб олинган материаллар қиймати айирмасидан иборат.
• Мисол, автомобиль ишлаб чиқариш учун: ишлаб чиқарилган товар -10 млрд. доллар. Минус: ишлаб чиқариш омиллари сотиб олиш харажатлари (шиша, покришка, электр ускуналар, буёқ ва ҳ.) - 4 млрд. доллар. Жами: қўшилган қиймат 6 млрд. долларни ташкил этади.