Миллий иктисодёт ҳажми, таркиби ва динамикасини ўлчаш. (2 соат)

Иккинчи муаммо

2. Иқтисодий активлик даражасини аниқлашда, расмий ҳисобларда иқтисодиётнинг кўринар қисми ҳисобланади. Аммо жуда катта кўринмас сектор ҳам мавжуд, бунда ишлаб чиқариш жараёни, истеъмол, инвестиция содир бўлади-ю, маълумотларда бу бўлмайди (наркобизнес, ўйин бизнеси, уй бекаларининг ишлаши, натурал хўжалик ишловлари, ишлаб чикарувчиларнинг ноқонуний ишлашлари, водопроводчининг чапга ишлаши кабидек). АҚШдек энг ривожланган мамлакатда яширин иқтисодиёт ҳиссаси тахминан 10%, Францияда 30%, Италияда 40%, қолоқ мамлакатларда ундан ҳам кўп, аниқ бир нарса дейиш қийин.

Учинчи муаммо

20 асрнинг 70 йилларидан иш ҳақи, пенсиялар индексация килина бошлаши билан баҳолар индексини аниқлашдаги хатоликлар кўпайди. Бу индексни реал ҳолатдан юқори олинганми, пастми буни аниқлаш қийин, ундан кейин уни корректировка қилиш ҳам катта муаммодир.

Истъемол саватини аниқлашдаги қийинчиликлар

«Истеъмол савати» (Потребительская корзинка)га олинадиган товарлар структураси, аҳамияти вақт ўтиши билан ўзгариб боради (масалан, олдин АҚШда гўшт кўп истеъмол килинар эди, ҳозир денгиз маҳсулотлари ва ҳ.к.) бу ўзгаришларни баҳолар индексида ҳисобга олиш эса қийин. Одатда аҳоли нархи тез ўсадиган маҳсулотларни камроқ олади, секин ўсадиганларни кўпроқ олади. Яна бир хато истеъмол товарлар баҳосини аниқлашда товар сифатидаги ўзгаришлар ҳисобга олинмайди. Масалан, 1990 йил автомобили, 1970 йилникига нисбатан 3 марта қиммат деб бўлмайди, чунки уларнинг сифати анча фарқ қилади. 1960 йил, масалан калькулятор 1000 доллар бўлган, 1990 йилга 1000 долларга компьютер сотиб оласиз, калькулятор эса 5 доллар.

Тўртинчи муаммо

ЯИМ кўрсаткичлари ҳаётнинг фақат моддий томонларини ҳисобга олади, номоддий томони ҳисобга олинмайди. Атроф - муҳит сифати, миллат саломатлиги ва бошқалар (номоддий кўрсатгичларнинг чёки йўқ десак бўлади) ўз ишидан қониқиш, дўстлик муносабатлари, қариндош уруғчилик, социал адолат, иқтисодий тенглик, озодлик ва ҳ.к. Афсуски буларни миқдоран ўлчаб бўлмайди. Шунинг учун ЯИМни халқ фаровонлигининг ҳақиқий кўрсатгичи дейишга ишонмаслик керак, айрим даврлар, айрим регионлар, айрим давлатларда ҳаётнинг номоддий томонининг аҳамияти ва ўрни ҳар хилдир.