Миллий иктисодёт ҳажми, таркиби ва динамикасини ўлчаш. (2 соат)

Дефлятор нега керак?

Баҳолар ҳар хил динамикага эга, оқибатда вақт ўтиши билан йиллар бўйича ҳисобланган ЯИМ бир биридан узоқлашаверади (масалан, калькулятор 1960 йил 1минг доллар бўлган, 2000 йилда эса 1 доллар бўлган). Шу фарқни камайтириш учун дефлятордан фойдаланилади.

ЯИМ дефлятори

ЯИМ дефлятори – бу кўплаб товарлар нархидаги ўзгаришларни инобатга олувчи, инфляция таъсирини (номинал ЯИМга) ҳисобга олувчи кўрсаткичдир. Баҳо ўзгаришини аниқлаш учун одатда базис йил танлаб олинади (АҚШда 1972, 1982 йиллар танлаб олинган).

Ўртача баҳони аниқлаш усуллари

Ўртача баҳо даражасини аниқлашнинг 2 усули бор:

а) базис йил 1 деб олинади, шунга қараб баҳо даражаси аниқланади (мас.1,263).

б) базис йил кўрсаткичи 100 деб олинади, шунга қараб баҳо индекси аниқланади (мас.126,3%).

«истеъмол савати»

ЯИМ дефлятори кенг товарлар нархининг ўртача индекси бўлса ҳам амалиётда истеъмол товарлар баҳоси индекси машҳурдир. Бунда одатдаги шаҳар хўжалиги сотиб оладиган «истеъмол савати» инобатга олинади. Бу кўрсаткич амалиётда (иш ҳақини, нафақани индекслаштиришда) кенг қўлланилади. Амалиётда яна ишлаб чиқарувчилар баҳолари индекси қўлланилади. Бунда хом-ашё, материаллар, ярим фабрикатлар баҳоси индекси олинади. Бу фирмаларнинг ўзаро ҳисоб китобида, прогнозларда қўлланилади.

Миллий счет маълумотларига ишониб бўладими?

«Миллий даромад счетлари қанчалик ишончли?” деган савол туғилади. Бунда 4 та муаммони кўриб чиқиш керак:

• Счетларда берилган маълумотларнинг аниқлиги ва ўз вақтидалиги муаммоси.
• Расмий маълумотларда яширин иқтисодиётдаги фаолиятни ҳисобга олиш муаммоси.
• Баҳолар индексини аниқлашда систематик хатолар муаммоси.
• Ҳаёт даражасини номоддий томонларини ҳисобга олиш муаммоси.

Биринчи муаммо

• Афсуски, одатда ЯИМ миқдорини аниқлашда аниқлик билан ўз вақтидаликдан бирини танлашда тўғри келади, яъни агар маълумот аниқ бўлсин десангиз, у кечикиб кетади, ўз вақтида бўлсин десангиз аниқлиги камайиб кетади. Маълумот аниқ бўлмаса, ёки кечикса ҳукумат раҳбарларининг мос иқтисодий фаолият олиб боришига ҳалақит беради.