Миллий иктисодёт ҳажми, таркиби ва динамикасини ўлчаш. (2 соат)

ЯИМни ўлчаш усллари

Макроиқтисодиётнинг асосий кўрсаткичи бўлган ялпи ички маҳсулот уч хил усулда ҳисоблаш мумкин:

а) харажатлар бўйича (пировард фойдаланиш усули);

б) ишлаб чиқариш бўйича (ишлаб чиқариш усули)

в) даромадлар бўйича (тақсимлаш усули).

Харажатлар бўйича ҳисоблаш

ЯИМ харажатлар бўйича ҳисоблашда ҳамма иқтисодий агентларнинг харажатлари мажмуаси сифатида яъни, уй хўжаликлари, инвесторлар, давлат (ҳукумат тимсолида) ва чет эл харидорлари (мамлакат иқтисодиёти товар ва хизматларидан сотиб олинган қисми) нинг суммаси сифатида ҳисобланади.

Буни формула жиҳатдан қуйидагича тасвирлаш мумкин:

 

GDP = C + I + G + X n , бу ерда

 

С - (consuption – истеъмолчи) – шахсий истеъмол харажатлари.

I – (investment - инвестиция) – ялпи инвестициялар.

G – (goverment – ҳукумат) - давлат харажатлари

Xn – (neat export – соф экспорт) – товар ва хизматларнинг чет элга соф экспорти.

Шахсий истеъмол харажатлари ва хусусий секторга инвестиция

Шахсий истеъмол харажатлари уч қисмга ажратилиб ҳисобланади:

а) узоқ муддатда фойдаланиладиган товарлар;

б) қисқа муддатда фойдаланиладиган товарлар;

в) хизматлар;

Хусусий сектор инвестицияси эса икки қисмга ажратилиб ҳисобланади:

а) асосий капиталга инвестиция;

б) айланма капитал миқдоридаги ўзгаришлар;

Давлат хариди турлари

Товар ва хизматларнинг давлат хариди ҳукумат структураси нуқтаи назаридан ажратиб ҳисобланади:

а) марказий ҳукумат харидлари;

б) маҳаллий ҳукумат харидлари.

Товар ва хизматларнинг давлат хариди самарали ишлатиш нуқтаи назаридан эса:

а) ҳукуматнинг “унумли” харажатлари;

б) ҳукуматнинг “унумсиз” харажатлари.

Экспорт/импорт

Товар ва хизматларнинг соф экспорти, одатда қуйидаги икки нарсанинг айирмаси сифатида аниқланади – экспорт, яъни чет эллик фуқароларнинг ушбу давлатда ишлаб чиқарилган товар ва хизматларининг ҳажмидаги улуши ҳамда импорт, яъни ушбу давлат фуқароларининг чет эл мамлакатларининг товар ва хизматларидаги улушининг ҳажми.