Миллий иктисодёт ҳажми, таркиби ва динамикасини ўлчаш. (2 соат)

ЯММ ни ҳисоблашда қуйидагиларни инобатга олиш керак:

а) Ишлаб чиқарилган маҳсулотнинг бир қисми товар шаклига айланмайди, яъни ички истеъмолга кетади, буни инобатга олиш керак.

б) ЯММга шу йил давомида ишлаб чиқарилган маҳсулот қўшилади. Айрим товарлар эса икки ва ундан ортиқ йилда ишлаб чиқилиши мумкин, аммо охирги йилдагина ЯММга қўшилади. Масалан, бино, катта кема неча йиллар қурилиши мумкин. ҳисоблашда эса топширилган, яъни ишлаб чиқариш тугалланган йилда Ҳисобга олинади.

в) ЯММ маълум мамлакат фукароларининг мулки бўлган ички омил ҳисобида ишлаб чиқарилган маҳсулот сифатида ҳисобланади. ЯММнинг бир қисми чет элда чиқарилиши мумкин ва тескариси. Масалан, Москвада ишловчи ўзбекистонлик кўрадиган даромад Ўзбекистон ЯММга қўшилади. Шу билан бирга Ўзбекистонда ишловчи америкалик кўрадиган даромад эса АҚШнинг ЯММга қўшилади.

ЯММдан кўра ЯИМ қулайдир

ЯММ билан бирга ялпи ички маҳсулот (ЯИМ) кўрсатгичи ҳам ҳисобланади. Инглиз тилида GDP - gross domestik product. Демак, ЯММ – ушбу мамлакат фуқароларининг даромади, бунга ушбу давлат фуқароларининг чет элда қўлга киритган даромадлари ҳам киради, аммо ушбу давлатда бўлган чет элликларга мансуб бўлган ишлаб чиқариш омиллари туфайли кўриладиган даромадлар кирмайди.

ЯММ билан ЯИМ ўртасидаги фарқ

• ЯИМ – давлат территорияси ичида олган даромадлари киради, лекин ушбу давлат фуқароларининг чет элда қўлга киритган даромади кирмайди.
• ЯИМ билан ЯММ ўртасида фарқ кам. Олдинги пайтларда дунёда амалиётда ЯММ кўрсатгичи кўп ишлатилар эди, ҳозир эса, аниқроғи 1997 йилдан бери ЯИМ. Сабаби, ЯММ учун материал йиғиш қийин, ЯИМ бўйича эса нисбатан осон. Шунинг учун иккинчиси кўпроқ ишлатилади.

Методиканинг муаллифи

ЯИМ ва бошқа макроиқтисодий кўрсаткичларни ҳисоблашни америкалик олим Саймон Кузнец (1972 йил, асосан шу ишлари учун Нобель мукофоти лауреати бўлган, асли украиналик яҳудий, йигирманчи йилларда отаси билан Америкага қочиб кетишган) таклиф килган методика бўйича ишлаб чиқилган.