«mikroiqtisodiyot»

4. Jadval ma'umotlari asosida 100 birlik mahsulot ishlab chiqarish uchun izokvanta grafigi chizilsin:

Q (L,K)

Mehnat harajatlari, L	Kapital harajatlari, K
	10	20	30	40	50
10	20	40	70	90	100
20	35	60	100	140	160
30	60	100	140	160	190
40	80	140	180	200	220
50	100	180	200	220	230

5. Firmaning ishlab chiqarish funksiyasi quyidagi ko'rinishga ega: Q=6K²L³. Kapital narxi 60000 som, ishchi kuchi narxi 130000 som bo'lsa, u maksimal mahsulot ishlab chiqarishi uchun qancha ishchi kuchidan va qancha miqdordagi kapitaldan foydalanadi?

6. 
   6. Bank foiz stavkasi 1-yil 10 % ni, 2-yil esa 15%ni tashkil etsa, 1 yildan so'ng 11 ming dollar, 2 yildan so'ng 12650 dollar olish uchun bankka qo'yiladigan summani toping?
   

7. 
   7. Faraz qiling siz 100 ming dollarlik uyni davlatdan lizingga olmoqchisiz. Buning uchun dastlabki 20% ni naqd to'lashingiz kerak. Agar qolgan summani 25 yil davomida har oyda uzib bormoqchi bo'lsangiz va yillik foiz stavka 10 %ni tashkil etsa, har oyda siz qancha to'lovni amalga oshirishingiz kerak?
   

8. 
   8. Janubiy Afrikaning qaysidir mamlakatida qashshoqlar aholining 70% ni va ularning umumiy daromadi jami mamlakat daromadining 40% ni tashkil qiladi. Boylar esa jamiyatning 30% ni tashkil qilsa, Djini koeffisenti topilsin.
   

18 - MAVZU. Mehnat bozori va mehnat resurslaridan foydalanish.

Reja:

1. Mexnatga bo’lgan talab.

2. Mehnatning taklifi.

3. Mukammal bo’lmagan raqobat sharoitidagi mehnat bozori.

Mehnat - ishlab cliiqarishning muhim omilidir. Mehnat qilish insonning o'z ish kuchini foydali sarflashi, ya'ni uning natijasida tovar yoki xizmatlar yaratishdir. Ish kuchini oldi-sotdi qilish mehnat bozorida yuz beradi. Bu erda ishga yollanuvchilar o'z mehnatini taklif etadilar, ishga oluvchilar esa mehnatga o'z talabini bildiradilar.

Mehnatga bo'lgan talab, shu mehnat yordamida ishlab chiqarilgan tovarga bo'lgan talab bilan bog'liq. Shu bilan birgalikda unga boshqa ishlab chiqarish resurslari, ayniqsa kapital taklifi o'z ta'sirini ko'rsatadi. Mehnatga talab tarmoqdagi mehnat unumdorligiga bog'liq.

Alohida firmaning mehnatga talabini aniqlash uchun uni bahosini bilish kerak. Mehnat bahosi uni chegaraviy samaradorligi, ya'ni mehnat unumdorligi bilan o'lchanadi. Chegaraviy mehnat unumdorligi - bu qo'shimcha birlik mehnat jalb qilib. boshqa ishlab chiqarish resurslarini o'zgartirmagan holda, mahsulot hajmini oshishidir. Chegaraviy mehnat'- unumdorligi mehnatning chegaraviy mahsulot bilan aniqlanadi (MK). Chegaraviy mahsulot bahosi esa pul qivmatida o'lchanadi (MKR^A).

Mehnatga talabning o'zgarishi berilgan mehnat yordamida ishlab chiqarilayotgan mahsulotga bo'lgan talabning o'zgarishi bilan bog'liq.

Barcha ishlab chiqarish omillari o'zgaruvchan bo'lgan sharoitda firmada foydani maksimallashtirish qoidasi qo"Ilaniladi. Bunda har bir resurs narxi uning chegaraviy mahsulotining puldagi ifodasiga teng bo'ladi. Bu qoida harajatlarni mininiallashtirishni ham o'z ichiga oladi.

Mehnat taklifi deganda’ - ishlovchilaming korxonada taklif qilishi mumkin bo'lgan mehnat miqdoridir.

Mehnat taklifi birinchi navbatda ma'lum tarmoqda o'rnatilgan ish haqi stavkasiga bog'liq bo'ladi. Bundan tashqari mehnat taklifiga mehnat mavqei, korxonaning joylashgan o'rni, korxona ishlovchilarining ijtimoiy himoya darajasi va boshqalar ta'sir qilishi mumkin.

Mehnat bozoridagi taklif narxga nisbatan elastik bo'ladi. ish haqi oshsa. mehnat taklifi ko'pavadi, kamaysa taklif qisqaradi. Ammo mehnatni tirik odam taklif etganidan, taklif mehnat ahlining nimani afzal ko'rishiga ham bog'liq. Turmush darajasi past bo'lib, moddiy muhtojlik sharoitida ko'p ishlab, ko'p pul topishga intilish ustunlik qiladi. Moddiy to'kinchilik va yuqori turmush darajasi muhayyo sharoitlarda ozi ishlab yaxshi yashash mumkin boiganidan qo'shimcha pul topishga nisbatan dam olish afzal ko'riladj. Natijada ish vaqti qisqarib, bo'sh vaqt ko'payishi mumkin. Nimani afzal ko'rishga qarab, mehnatning taklifi o'zgaradi.

Mehnatning bahosi ish haqidir. Ish haqi bu - ishlab chiqarilayotgan mahsulot miqdori va sifatiga to'lanadgan pul shaklidagi to'lovdir.Ish haqi stavkasi esa (ta'rif stavkasi) vaqt birligi ichida bajarilgan mehnatga to'lanadigan haq.

Agar mehnat bozorida sof raqobat mavjud bo'lsa. mehnatning muvozanat bahosi talab va taklifning o'zaro nisbati asosida shakllanadi. Mehnat bozorida monopsoniya kasaba uyushmalari va minimal ish haqi to'g'risidagi qonunlarning ta'siri katta.

Monopsoniya - faqat mehnat bozoriga xos boiib, uning mohiyati shundan iboratki, ishga yollovchi ya'ni, mehnatga talabgor bitta yirik korxona, ishga yollanuvchilar miqdori esa juda ko'p, monopsonist mehnat bozorining yakka hokimi bolgani uchun ish haqi stavkasini pasaytirishga harakat qiladi va mehnatga bo'lgan talab chizig'i monopson talabiga keladi.

Monopsoniya sharoitida mehnatga bolgan chegaraviy harajatlar chizig'i mehnat taklifi egri chizig'idan yuqorida bo'ladi, bunda monopsonist qo'shimcha ishchilar yollagan holda yuqori ish stavkasi to'lashga majbur bo'ladi. Shuning uchun, MKR^A = MKS^A qoidaga amal qilib, ko'proq foyda olish maqsadida kam ishclii yollashi va ish haqi stavkasini ham pasaytirishi lozimdir.

Davlat ish haqining minimal miqdorini belgilavdi. Minimal ish haqini belgilash ishlovchilarning daromadlarini oshishiga va shu bilan birga ba'zi toifadagi ishchilarning ishsiz qolishiga olib keladi.
Mashulotning maqsadi.
Mehnat bozorining xususiyatlarini o'rganish.

Mehnatga talab mohiyatini tushunish.

Mehnat taklifini tushuntira olish.

Asosiy termin va tushunchalar.

1. 
   Ma'lum maqsadga yonaltirilgan jismoniy va aqliy qobiliyatlar vig'indisi.
   
2. 
   Vaqt birligi ichida bajarilgan mehnatga to'lanadigan haq.
   
3. 
   Ishlovchilarning korxonada taklif qilishi mumkin bo'lgan mehnat miqdori.
   
4. 
   Ishlab chiqarilayotgan mahsulot miqdori va sifatiga to'lanadigan pul shaklidagi to'lov.
   

1. 
   Mehnat
   
2. 
   Ish haqi stavkasi.
   

3 Mehnat taklifi.

1. 
   Ish haqi.
   
2. 
   
   

''To'g'ri" yoki "no'to'g'ri” deb javob bering.

1. 
   Raqobatli bozorda o'z mahsulotlarini taklif qilayotgan firma o'z foydasini maksimallashtiradi, qachonki mehnatning chegaraviy mahsulotining puldagi ifodasi ish haqi stavkasiga teng bo'lgan da.
   
2. 
   F irma foydani maksimallashtirish bilan bir vaqtda harajatlarni ham minimallashtiradi.
   
3. 
   Raqobatli bozorda firmaning mehnatga talabi mehnatning chegaraviy mahsulotining puldagi ifodasi egri chizig'ida ko’rsatiladi.
   

4. Texno'logiyaning hasayishi natijasida mehnatning chegaraviy mahsuloti oshadi.

3. 
   Mehnat bozorida monopsonist - firma ish haqi stavkasini belgilaydi.
   
4. 
   Alohida raqobatdosh firmaning mehnat taklili egri chizig'i nisbiy lutatd;. tasvirlanadi.
   
5. 
   Mehnat bozorida shunday holat bo'ladi, shaxtyorlar shaxtaning qaysi ko'mir qazish konidan ishlashlaridan qat'iy nazar, bir xil ish haqi oladilar .
   

Raqobatdosh firma uchun mehnat taklifi mutloq noelastikdir.

IT, 2T, ZT, 4T, 5T, 6N, 7N, 8N.

Mavzuga doir masalalar

1. 
   Jadvalda mehnat va kapitalning chegaraviy mahsuloti va ularning puldagi ifodasi to'g'risida ma'lumot berilgan. Ikkala resurs ham o'zgaruvchan bo'lib, ular raqobatli bozorda sotib olinadi.
   

Mehnat bahosi - 2 $, kapital bahosi - 3 $.

Mehnat hajmi	MPL	MRPl	Kapital hajmi	MPK	MRPK
1	10	5,0	1	21	10,5
2	8	4,0	2	18	9,0
3	6	3,0	3	15	7,5
4	5	2,0	4	12	6,0
5	4	2,0	5	9	4,5
6	3	1,0	6	6	3,0
7	2	1,0	7	3	1,5

Quyidagilarni toping:

1. 
   . Firma 64 birlik mahsulotni minimal harajatlar bilan ishlab chiqarish uchun necha birlik mehnat va kapital jalb qilishi kerak?
   

99 birlik mahsulotgachi? ’

2. 
   . Maksimal foyda olish uchun firma necha birlik mehnat va kapitaldan foydalanadi?
   

Firma 7 mahsulotni sotayotgan bozorni takomillashgan bozor deb bo'ladimi? Firma mahsulotini qaysi narxda sotadi?

2. 
   Firma raqobatli bozor sharoitida mehnatni yollaydi va o'z mahsulotini ham raqobatli bozorda sotadi. Ushbu sharoitda firmaning mehnatga bo'lgan talabini ko'rsatuvchi jadvalni to'ldiring.
   

Mehnat birliklari	Yalpi	Chegaraviy mahsulot	Mahsulot narxi	Yalpi daromad	Pul ifodasidagi chegaraviy mahsulot
1	17		2
2	31		2
3	43		2
4	53		2
5	60		2
6	65		2

Agar ish xaqi stavkasi 27,95 $ bo'lsa, firma nechta ishchini yollashi kerak. 19,95 $ bo'Isa-chi?

Buning sababani tushuntirib bering.

1. 
   Yuqoridagi firmaning mehnatga bo'lgan talab egri chizig'ini grafikda aks ettiring.
   

v) endi yuqoridagi firma takomillashmagan raqobat sharoitida amal qilsa, uning mehnatga bo'lgan talab egri chizig'ini chizing. Firma 17 birlik mahsulotni har birini 2,2 $ dan sotish mumkin bo'lsada, u har bir keyingi ishchining chegaraviy mahsulotini sotish uchun uning bahosini 0.05$ kamaytirish kerak bo'ladi? Xosil bo'lgan yangi talab egri chizig'ini avvalgi chiziq bilan solishtiring.

2. 
   Sof raqobat sharoitida ishchilarni yollavotgan firma uchun mehnat taklifini
   

ko'rsatuvchi jadvalni to'Idiring.

Mehnat birliklari	Ish haqi stavkasi	Ish haqi fondi	Mehnat uchun chega raviy xarajatlar
0	14
1	14
2	14
3	14
4	14
5	14
6	14

Grafik orqali mehnat taklifi va niehnatning chegaraviy harajatlari egri chiziqlarini chizing. Bu chiziqlar orasidagi bog'liqlikni tushuntiring.

2. 
   Quyidagi ma'lumotlar asosida kelasi davrda mahsulot realizaciyasi hajmining o'sishini hisoblang:
   

1. 
   hisobot yilida mahsulot realizaciyasi hajmi 974 ming som, ishlovchilar soni 448 kishi.
   
2. 
   kelasi yil rejasi bo'yicha ishlovchilar soni 33 kishi bolgan holda mehnat unumdorligi 7% oshishi ko'zda tutilgan.
   

2. 
   Ushbu jadvalda alohida firma uchun pul ifodasidagi chegaraviy mahsulot to'g'risida ma'lumot keltirilgan.
   

Mehnat birliklari miqdori	Pul ifodasidagi chegaraviy mahsulot
1	15
2	14
3	13
4	12
5	11
6	10
7	9
8	8

1. 
   Faraz qilaylik 100 ta firma uchun ham pul ifodasidagi chegaraviy mahsulot birliklari yuqoridagi jadval bilan bir xil.
   

Ushbu mehnat turiga bo'lgan umumiy bozor talabini hisoblang. Ma'lumotlarni quyidagi jadvalga kiriting.

Mehnatga bo`lgan talab hajmi	Ish haqi stavkasi	Mehnatga bo`lgan talab hajmi
	15	850
	14	800
	13	750
	12	700
	11	650
	10	600
	9	550
	8	500

6. Aholining 20 foiz kam ta’minlangan qismi jamiyatdagi umumiy daromadning 15 % ni oladi, aholining eng yaxshi taminlangan 20 % qismi esa jamiyat daromadlarining 50% ni oladi. Ma’lumotlar asosida daromadni notekis taqsimlanish darajasini ifodalovchi

g)

• 
  Mahalliy bozordagi ishchi kuchiga talab funksiyasi L_D=1200 -25×W, taklif funksiyasi esa L_S= -600+35×W ko'rinishida berilgan. Bu yerda, W - kunlik ish haqi dollar hisobida, L – ishchilar soni.
  

a) agar minimal ish haqi miqdori kunlik 40 $ qilib belgilab qo’yilsa, qancha ishchi kuchi ishsiz bo'lib qoladi?

b) minimal ish haqi stavkasi belgilangandan keyin ishchilarning umumiy daromadi qanchaga o'zgaradi?

8. Musulmon mamlakatlarining birida ish boshqaruvchilarga bo'lgan talab funksiyasi L_D=1000-3×W, taklif esa L_S=-200+9×W ko'rinishida berilgan. Bu yerda W – yillik ish haqi ming dollar hisobida, L_D va L_S lar yillik ishchilarga talab va taklif hajmi, ming kishi hisobida. Nimadir sabab bo'ldi-yu ayollar boshqaruvchi lavozimida ishlashdan mahrum qilindilar. Agar mamlakatdagi erkak ish boshqaruvchilar taklifini ko'paytirish imkoni bo'lmasa, ish haqi va ishchilar soni qanday o'zgaradi?
9. Toshkent shahridagi ishchi ayollarning taklif funksiyasi L_S(A)=-200+W, ishchi erkaklar taklifi funksiyasi esa L_S(E)=-300+2×W va ishchilarga talab funksiyasi L_D=1500-2×W ko'rinishida berilgan. Bu yerda W-oylik ish haqi ming som hisobida, L_D va L_S – ishchilarning oylik talabi va taklifi hajmi, ming kishi hisobida. Ayollarni rabatlantirish maqsadida har bir ayol ishchi uchun oylik 50 ming som qo'shimcha haq to'lanadigan bo'ldi. Ushbu qaror natijasida:

a) ishchi ayollar soni qanchaga oshadi?

b) erkak ishchilar soni qanday o'zgaradi?

c) erkak ishchilarning oylik maoshi qanchaga kamayadi?

d) ishchi ayollarning oylik maoshi necha foizga ortadi?
10. Malakali mehnat bozorida mehnatga bo'lgan talab va taklif funksiyalari berilgan.