Mikroiqtisodiyot va makroiqtisodiyot

13.4 rasm. Ssuda foiz stavkasiva jamgarmalar taklifii 
Boshqa hollarda, kredit foiz stavkasining o'sishi tufayli daromadlardagi 
o'zgarishlarning ta'siri almashtirish effektidan oshib ketadi va kreditlar bo'yicha 
foiz stavkalarining o'zgarishi tejalgan mablag'lar miqdoriga ta'sir qilmaydi. Agar 
daromadlardagi 
o'zgarishlarning 
ta'siri 
almashtirishdagi 
o'zgarishlarning 
samarasidan kattaroq bo'lsa, omonatni taklifiegri chizig'i kelib chiqishi tomon 
qiyalikda bo'ladi. Daromadlarning o'zgarishi samarasi yuqori foiz stavkasida juda 
kuchlibo‗ladi.
Omonatlarning bozor taklifi - bu har qanday mumkin bo'lgan foiz stavkasi 
bo'yicha qarz beruvchilar taklif qiladigan omonathajmlarining yig'indisidir. 
13.3. Ishlab chiqarish omilining ijara va kapital qiymati 
Ishlab chiqarish omilining ijara narxi - vaqt birligiga ishlab chiqarish omilini 
yollash yoki ijaraga berish qiymati. Bularga ishchilarning ish haqi, ijara haqi, 
foizlar va boshqalar kiradi. 
Ijara narxlari ishlab chiqarish omillari egalarining joriy daromadlarini tashkil 
qiladi. 

---

319 
Mukammal raqobat mavjud sharoitda tovarlarva omillar bozorlarida, omilning 
ijara narxi ushbu omilning oxirgi mahsulotining qiymatiga teng, ya'ni: 
r = VMP
K
 = MRP
K
.
Ishlab chiqarish omilining kapital qiymati
- bu ma'lum bir ishlab chiqarish 
omilini sotib olish va sotish amalga oshiriladigan narx. Masalan, firmaning ishlab 
chiqarish binosining narxi 10 million so‗m. Bu uning kapital qiymatidir. Bugungi 
kunda ushbu binoni sotib olish uchun mablag‘ kerak. 
Ishlab chiqarish omilini sotib olish to'g'risida qaror qabul qilganda, iste'molchi 
yangi omil omborini ijaraga olish narxi bilan qo'llash natijasida olingan qo'shimcha 
daromadni o'lchaydi. Firmaagar ushbu omilning ijara narxi omil ta'minlaydigan 
qo'shimcha daromaddan pastroq bo'lsa,ishlab chiqarish omilining xizmatlarini sotib 
oladi. 
Keyingimulkdoromillarni kapital narxiga sotib olib, shu omilning qo'llanilish 
muddati davomida ushbu xizmatdan foydalanadi. 
Ishlab chiqarish omilini sotib olish uchun mablag hozirgi vaqtda 'sarflanishi 
kerak, daromadniesa egasi uni ishlatishdan uzoq vaqt davomida, vaqt o'tishi bilan 
taqsimlanadigan, kelajakdagi daromad oqimi shaklida oladi. Bu kapital omillarini 
sotib olish bilan bog'liq joriy xarajatlarni kelajakdagi daromadlar oqimi bilan 
taqqoslash muammosini kelibchiqadii. 
Joriy xarajatlarni kelajakdagi daromadlar oqimi bilan taqqoslash diskontlash 
yo'li bilan amalga oshiriladi. 
Aytaylik, masalan, dastgoh sotib oladigan tadbirkor uni ishlatishdan 
kutilayotgan daromadni hisoblab chiqadi. Kutilayotgan kelajakdagi daromad 
mashinani ishlatishdan olingan yillik daromaddan yig'iladi. Shungako‗ra, ma'lum 
vaqtdan keyin kerakli daromadni olish uchun, hozirgi vaqtda mashina uchun 
qancha pul to'lash kerakligini aniqlash kerak. 
Hozirgi yoki diskontlanganqiymat quyidagilarga bog'liq. 
- foiz stavkasi; 
- har yili kutilayotgan daromadning ma'lum miqdori. 

---

320 
Ushbu bog'liqlikni shartli misollar bo'yicha ko'rib chiqaylik. Aytaylik, foiz 
stavkasi 5%nitashkilqiladi, bir yillik omonat bilandiskontlanganqiymat1000 
birlikka teng: 
PV=
= 952,4 so‗m 
Endi foiz stavkasini 10% ga oshiramiz. Bunday holda,diskontlangan qiymat bir 
yil uchun 1000 birlikka teng: 
PV=
= 909,1 so‗m 
Yuqoridagi misollardan ko'rinib turibdiki, foiz stavkasi qanchalik yuqori bo'lsa, 
diskontlangan qiymat hamshuncha past bo'ladi. 
Ikkinchi ko‗rinishga o'taylik. 
Aytaylik, firma uskuna sotib olishni, undan uch yil davomida foydalanishni va 
6,5 ming so‗mdan daromad olishni rejalashtirmoqda, bundan tashqari bu daromad 
yillar davomida quyidagicha taqsimlanadi: birinchi yilda 1500 so‗m, ikkinchi 3300 
so‗m. va uchinchisida 2000 so‗mda. Shuningdek, foiz stavkasi 8% ni tashkil qiladi 
deb taxmin qilamiz. Bunday holda, diskontlangan qiymat quyidagiga teng bo'ladi: 
PV=
+
( )
+
( )
=
+
+
=1388,9+2564,1+1587,3=5540,3 
so‗m 
Agar biz uskunaning qoldiq qiymati nolga teng deb taxmin qilsak, u holda 
firmashbuuskuna uchun atigi 5540,3 pul birligi to'lashi kerak, shunda uch yil 
davomida mashinadan foydalanganda 6500 pul birligiga ega bo'ladi. 
Agar yuqoridagi misolda firmaning daromadlari yillar bo'yicha quyidagicha 
taqsimlangan bo'lsa: birinchi yilda 2000 so‗m,ikkinchi yilda 1500 so‗m l va 
uchinchi yilda 3000 so‗m bo‗lsa, ushbu ko‗rinishdamashinaning diskontlangan 
qiymati quyidagicha bo'ladi: 
PV
*
=
+
+
= 1851,9+1282,1+2381,0=5515 so‗m 
Ko'rib turganimizdek, PV> PV * (5540.3 so‗m.> 5515 so‗m.). 
Ikkinchi qoidaga muvofiq, savol tug'iladi: kompaniya 5800 so‗mga mashina 
sotib oladimi? Ko‗rganishidan, yo'q, chunki mashinadan keladigan daromad 

---

321 
oqimining joriy qiymati uni sotib olish uchun zarur bo'lgan xarajatlarni 
qoplamaydi. Mashinani sotib olish mumkin bo'lgan maksimal narx daromad 
oqimining joriy qiymatiga teng (bizning misolimizda 5515 so‗m yoki 5540,3 
so‗m).