Mikroiqtisodiyot va makroiqtisodiyot

 
14.2. Yerga talab va taklif omillari. 
Yer taklifi. Yer taklifiga ta‘siretuvchi asosiy omillar — bu uning hosildorligi 
va qulay joylashganligidir. Ma‘lumki, sifatli yerlar har doim va har yerda 
cheklangan bo‗ladi. Sifatli, shaharlarga yaqin bo‗lgan yerlar yanada ko‗proq, 
cheklangan bo‗ladi. 
Bu yerda ham qurilish uchun nafaqat shahar ichidagi yerlardan foydalainiladi 
(ular cheklangan), balki shahar atrofidagi yerlardan ham foydalanishga tug‗ri 
keladi. Hozirgi vaqtda qishloq xo‗jaligi bilan bog‗liq bo‗lmagan sohalar uchun 
yerga bo‗lan talab o‗sish tendensiyasiga ega. Ushbu talab o‘z ichiga uy-joy qurish 
uchun bo‗lgan talabni, infratuzilma ob‘ekglari uchun va sanoat ob‘ektlari qurish 
uchun bo‗lgan talablarni oladi. Inflyasiya darajasi yuqori bo‗lganda ko‗pchilik 

---

324 
ortiqcha pulini yer sotib olishga sarflaydi (yerga bo‗lgan inflyasion talab). Shuning 
uchun ham yer boylikni saqlash va uni ortishini ta‘minlash ob‘ekti sifatida 
qaraladi. 
Yerlarga mutlaqo noelastik taklif, yerning narxi individual uchastkalarga talab 
darajasi bilan belgilanishini anglatadi.Yer narxlari yer rentasi bilan bog'liq. 
Yerning narxi kelajakdagi yer rentasining diskontlangan qiymatini anglatadi. 
Yer xizmatlari uchun renta qanchalik baland bo'lsa, yerning narxi shunchalik 
yuqori bo'ladi: 
P
L
=
∑
( )
bu yerda: Rj - yil bo'yicha berilgan yer uchastkasidan yillik renta miqdori; 
i - kredit bo'yicha foiz stavkalarning hozirgi bozor darajasi. 
Oddiy qilib aytganda, yerning narxi bankka qo'ygan pul miqdoriga teng bo'lishi 
kerak, ya‘ni yerning egasi investitsiya qilingan kapital bo'yicha shu foizni 
olishilozim. Aytaylik, ijara haqi 10000so‗m, kreditning foiz stavkasi 10%, unda 
yerning narxi 1000/10% x 100% = = 100 000 so‗m yoki 1000 so‗m / 0.1 = 100 000 
so‗m. 
Yer abadiy omil bo'lib, uning xizmat muddati cheksizdir. Shuning uchun, 
yig'indisi birlikdan boshlanadi va cheksizlikka o'tadi. 1 (1 + i)
j
ning kattalashishi j 
ga kichrayib borganligi sababli, qo'shilgan miqdor asta-sekin n cheksizlikka 
yaqinlashganda nolga yaqinlashadi va u chegaraga etadi.
Bu chegara quyidagicha: 
P
L
=
bu yerda: R – yillik renta miqdori; 
i - kredit foizlarining bozor stavkasi. 
Yerga taklif mutlaqo noelastik bo'lganligi sababli, uning narxi yerga bo‗lgan 
talabiga qarab aniqlanadi. Bu holda iste'molchilar uchun talab egri chizig'i naqd 
pulda ifodalangan marjinal mahsulotning egrichizig‗i hisoblanadi. Yer 
uchastkasining marjinal mahsuloti uning maydoni oshgan sari kamayadi va 
daromadning kamayishi qonuni natijasida ishchi kuchi va kapitalning investitsiyasi 

---

325 
belgilanadi. Shuning uchun talab egri chizig'i pastga qaragan ko‗rinishga ega 
(14.1-rasm). 
Ko'rinib turibdiki, ijara stavkasida R ga bo'lgan talabda Q
3
* ga teng, yer egasi 
OREQ
3
* rentani oladi. Har qanday turg'un ijara stavkasida qishloq xo'jaligi 
mahsulotlariga talabning oshishi (kamayishi) turg'un yerga bo'lgan talabning 
o'sishiga (pasayishiga) olib keladi.
Yerga taklif aniq bo‗lgani uchun, unga talab va taklif tengligini o'rnatish 
maqsadida renta R
2
ga o‗sishi, yoki R
v
ga kamayishi kerak. Shunda renta OR
2
E
2
Q
3
* ga ko'tariladi yoki OR
1
E
1
Q
3
*
ga kamayadi.