|
Vaqt oralig'idagi byudjetni cheklash
. Hozirgi iste'molni kelgusi iste'mol uchun
almashtirish imkoniyatlari kredit foizlarining bozor stavkasi bilan belgilanadi.
315
Agar iste'molchi joriy yilda S pul birligini tejasa, u keyingi yilda S pul birligini
ko‗proq ist‘emol qiladi. Uning miqdori qancha iste'mol qilishi, kredit foizlarining
bozor narxiga bog'liq. Agar kredit bo'yicha foiz stavkasi yiliga 1% bo'lsa, 5 pul
birligi tejalganda kelgusi yilda iste'mol quyidagicha bo'ladi:
S
2
=
(
1 + I)x S,
bu yerda S - joriy daromad va joriy iste'mol o'rtasidagi farq. 5 quyidagicha
hisoblanadi:
S=l-C
1
Bu yerda I daromad.
S = 1 – C
1
ni C
2
= (1 + i) x S tenglamaga almashtirsak, quyidagiga ega
bo‗lamiz:
C
2
= ( 1 + i ) x ( I - C
1
)
Shunday qilib, agar daromad-20000 pul birligida 2000 tejaladi, iste'molchi
2200 pul birligi iste'mol qilishi mumkin, ikkinchi yilda asosiy foiz stavkasi 10%
daromadiga qo'shimcha ravishda iste‘molchi 2200 pul birligi iste‘mol qilishi
mumkin. Ushbu ko‗rinishda ssuda foiz stavkasi 10% bo‗lganda
C
1
= 18,000 pul birlikka va C
2
= 2200 pul. Birlikka teng.
13.3-rasm. Vaqtlararo byudjet cheklovi va vaqtlararo muvozanat
13.3-rasmda byudjetlararo cheklov tasvirlangan. MM chizig‗i birinchi yilda
hadya qilingan iste'molni ikkinchi yilda iste'molga aylantirish imkoniyatlarini
ko'rsatadi. Byudjetlararo cheklovning qiyaligi (1 + i).
316
Vaqtlararo muvozanat.
13.3.rasmda muvozanatga E nuqtada erishilgan. Bu
nuqtada jismoniy shaxs joriy yilning 18 000 pul birligini istemol qiladi. Yiliga
omonat miqdori 2000 pul birligini tashkil qiladi, bu iste'molchiga kelgusi yil
daromadiga qo'shimcha ravishda 2200 pul birligi qo'shimcha iste'molni
ta'minlaydi.
Muvozanat nuqtasida vaqtlararo byudjet cheklovi chizig'ining qiyaliklari
befarqlik egri chizig'ining qiyaliklariga tengdir. Vaqtni cheklash vaqti - befarqlik
egri vaqtining qiyaligi -1. Byudjet chizig'ining nishabini -2 ga ko'paytirish
quyidagini beradi:
MRTP=(1 + i).
Agar omonatchining befarqlik egri chizig'i qanchalik zo‗r bo‗lsa,
iste'molchining jamg‗armaga rag'batlantirish uchun kredit foizidan olingan foyda
shuncha ko'p bo'ladi. Vaqtnchalik afzallikning marjinal darajasi har doim
befarqlik egri chizig'ining har qanday nuqtasida birlikdan kattaroq deb taxmin
qilinadi. Vaqtni juda yuqori afzal ko'rgan iste'molchi M nuqtasiga mos keladigan
burchakda muvozanatda bo'ladi. Bu iste'molchi joriy daromadidan jamg‗arma
uchun hech narsa ajratmaydi. Bu shuni anglatadiki, iste'molchini tejashga
rag'batlantirish uchun ijobiy kredit foizlari kerak. Biroq, kreditning foiz stavkasi
jamg‗armaga ta'sir qiluvchi yagona omil emas. Shuningdek u, iste'molchilarning
daromadlari va afzalliklariga bog'liq.
Kredit foiz stavkalarining o'zgarishi natijasida daromadlar va almashtirishning
samaralari. Kredit foizlarining bozor stavkasidagi o'zgarishlar natijasida
daromadning
o'zgarishi
va
joriy
va
kelajakdagi
iste'molning
o'zaro
almashinuvchanligini o'zgartirish ta'siri (almashtirish effekti) paydo bo'ladi.
Foiz stavkasini ko'tarish vaqtincha byudjetlararo to'siqlarni kuchaytiradi.
Kredit stavkasi 10 foizdan 15 foizgacha ko'tarildi deylik. Bu muvozanatning E
1
nuqtadan E
2
nuqtasiga o'tishiga olib keladi (13.4 a-rasm). Natijada, joriy daromad
hisobidan joriy iste'mol yiliga18 000pulbirligidan 17,500 pulbirligigacha
kamayadi.
317
Kelgusi yil daromadidan ko'proq daromadning bir qismini tejash hisobiga
sarflanadigan iste'mol quyidagicha bo'ladi:
C
2
=
1,15x 2500 pul birligi= 2875 pul birligi
Savol tug'iladi: kredit bo'yicha foiz stavkasining oshishi iste'molchilarni
ko'proq tejashga undaydimi? Bu savolning javobi daromadlarning o'zgarishi va
kredit foiz stavkasining o‗sishi sababli joriy va kelajakdagi iste'molning o'rnini
bosishiga bog'liq.
Foiz stavkalarini o‗sishikelajakda iste'molning muqobil qiymatini pasaytiradi.
Bunday sharoitda, hozirgi pul birliklarida kelajakdagi iste'molning har bir so‗mini
olish kamroq bo'ladi. Shunday qilib, kelajakdagi iste'mol pul birligi qiymatining
pasayishi iste'molchilarni joriyiste‘molo'rniga kelajakdagi iste'molni tanlashga
undaydi. Bu ularningo‗zaro almashinishidagi o'zgarishning samarasi yoki ko'proq
tejash istagiga olib keladigan almashtirish effekti.
Kredit foiz stavkasining oshishi hisobiga real daromadning ko'payishi
iste'molchi hozirgi va kelajakda barcha normal ne‘matlarni iste'mol qilishni
ko'payishiga olib keladi. Joriy iste'mol hajmining o'sishi ushbu davrda kam tejash
hisobiga ta'minlanadi.
Shunday qilib, ssuda foiz stavkasining oshishi natijasida daromadning
o'zgarishi (bu holda, o'sish) kamroq jamg‗arishistaginiuyg‗otadi.
Iste'molchining ko'proq yoki kamroq tejashi, almashtirishning va daromadning
o'zgarishi ta'sirining nisbiy kuchiga bog'liq.
Kreditlar bo'yicha foiz stavkasining 10 foizdan 15 foizgacha o'sishi sababli
almashtirishning ta'siri daromadlar o'zgarishi ta'siridan yuqori bo'lishi 13.4 b –
rasmda ko‗rsatilgan. Omonat hajmi yiliga 2000 dan 2500 pul birligigacha
ko'tarilsa, 13.4 b-rasmida omonatni taklifi egri chizig'ida ikkita mos keladigan
nuqta ko'rsatiladi. Ushbu ikki nuqta orasidagi omonatni taklifi egri chizig'i
yuqoriga ko'tarilish nishabiga ega.
318
Do'stlaringiz bilan baham: |
