Microsoft Word XXI asrda islom ziyouz com doc

www.ziyouz.com
kutubxonasi 
16
parokandalikka yo‘l bermay, 
«va kalimatullohi hiyaal-ulya» - «Allohning kalomi 
hamma narsadan ustundir
» degan vaqtga bo‘ysunmaydigan va da'vatkor so‘zlarini 
yana bir karra tasdiqlashiga hech qanday shubha yo‘q.
II bob
Modernizm intihosiga ishonch
Qulab tushgan minoralar tarkibi axlatdan iborat. 
Filip Larkin 
Ushbu bob tarixga oiddir: u tarix uzluksizligi sinish nuqtasining asosiy jihatiga teran 
nazar tashlaydi. Uning oldimizga ko‘ndalang bo‘layotgan sinig‘i ayni paytdagi bilish 
tangligi bilan bog‘liqqa o‘xshab ko‘rinadi. 2000 yil musulmonlar uchun ming yillik 
ahamiyatiga ega bo‘lmagan oddiy bir sana bo‘lishi mumkin edi, biroq u o‘q asri va keng 
ma'noda G'arb ratsionalistik an'anasida ustuvorlikni ta'minlab bergan Suqrot inqilobi 
bilan boshlangan intellektual tarixning ulkan bir davriga xotima berganini qayd etishimiz 
mumkin. Butun mavjudligi davomida somiylarning xilma-xil vahiyona bilish 
nazariyasining e'tirozlariga sabab bo‘lib kelgan ushbu an'ana Ma'rifat lumiéres
[9]
shaklida o‘zining eng yuqori nuqtasiga yetdi. So‘ngra u nafaqat din, qolaversa, nemis 
idealizmining turli shakllari tomonidan tanqidga uchray boshladi. Biroq ming yillikka 
kelib o‘zining nihoyasiga, yemirilish davriga yetgan Ma'rifatning kashshoflik safari 
qariganga o‘xshab ko‘rinadi. G'arb tafakkurining eski va go‘zal hikoyasi yechim 
topmay, sir ochilmay, uning rivojiga yordam bergan bosh qahramonlari u yoki bu 
darajada ahmoq va yo‘lidan adashgan bir holda nihoyasiga yetgan ko‘rinadi. G'arb 
postmodernist guru Jan-Franko Lotar «ojizlanish davri»
[10]
deb atagan noaniq va o‘ta 
chigal bir ko‘rinishda na Ibrohim, na Akvinas va Hum hamrohligida 
tabula rasa
[11]
yangi ming yillikka kirib boryapti.
Ushbu inqiroz keng tarqalmoqda, garchi islom dunyosi rad etgan bo‘lsa-da, keskinlashib 
bormoqda. Nemis faylasufi Gadamer insonning miyasi tabiat bilan dialog tarzida 
tuzilganini isbotlab berdi. Islomning o‘z-o‘zini tushunishi esa tarixiy nuqtai nazardan 
asosan uning ikkita muqobil paradigmadan xabardorligi asosida vujudga kelgan: 
xristiancha inkarnatsionizm
[12]
va yunon intellektualizmi. Ikkalasi ham Yaqin Sharqda 
islomning paydo bo‘lishidan oldin vujudga kelgan edi. Ushbu ikkita andoza islomiy 
oykumenaning jismoniy chegaralari ichida va undan tashqarida barqaror va reaktiv - aks 
harakatli andozalar sifatida mavjud bo‘lgan, so‘ngra ularning hozirgi inqirozi islomga 
muhim ta'sir ko‘rsatadi. Hisham Juayyitning ta'biri bilan aytganda, G'arb dunyoning 
«superego»
[13]
siga aylandi va uning «sayyora miqyosidagi xaloskorlik vazifasi» ham 
uning barcha ko‘rinishlarini ham o‘zgartirishi kerak. Ushbu bobning oxirlariga borib, 
yetarli tarzda javob berolmasak-da, ushbu savollarning ba'zi birlarini ko‘rib chiqamiz.
Biroq, avvalo, bizni bugungi ziddiyatli ahvolga solib qo‘ygan jarayonlarning umumiy 
ko‘rinishini va kimning g‘alabasi ushbu asrning intihosiga to‘g‘ri kelganini aniqlab 
olishimiz kerak.
Ikkinchi ming yillik bilimga nisbatan somiy va ellinik yondashuv o‘rtasidagi farqni 
yengishga yangidan-yangi urinishlar davri bo‘ldi. Islom dunyosining eng ulkan 

---

XXI asrda Islom: Postmodern dunyoda qiblani topish. Timoti J. Uinter