Microsoft Word O'quv qo'llanma

Yakuniy va takrorlash darslarini sistemali yondashuv usulida o‘tish. 
Fizika 
fanining har bir mavzusi va bo‘limi o‘tilgach yakuniy va takrorlash darslari 
o‘tkaziladi. Bu darsdan quyidagi didaktik maqsadlar ko‘zda tutiladi. Bilimning 
chuqurligi va mustahkamligining zaruriy sharti o‘zlashtirilgan mavzularni 
sistemaga keltirish hisoblanadi. Misol tariqasida mexanika bo‘limini o‘tayotganda 
tabiat kuchlari temasi bo‘yicha yakuniy darsni o‘tishni qarab chiqaylik. Mexanika 
bo‘limida tabiat kuchlarining uch turi o‘rganiladi. Bular 1) Gravitasiya kuchi, 2)
Elastiklik kuchi, 3) Ishqalanish kuchi. Gravitasiya kuchini sistemali yondashuv 
usuli yordamida tahlil qilamiz. Butun olam tortishish qonuniga asosan jismlar 
orasida tortilish kuchi jismlar massalarining ko‘paytmasiga to‘g‘ri proporsional 
bo‘lib, ularning massa markazlari orasidagi masofaning kvadratiga teskari 
proporsional. 1) 
;
2
R
Mm
F



2)
;
)
(
2
h
R
Mm
F




3) 
.
mg
P


4)
;
)
(
2
h
R
M
g



2
)
(
h
R
Mm
P




5)



g
m
P
6)
)
(





a
g
m
P
Bunda: M-Yer massasi, m-jism massasi. R-Yer radiusi. Agar jism Yer sirtidan h 
balandlikda joylashgan bo‘lsa, gravitasiya o‘zaro tortishish kuchi (2) munosabat 
orqali aniqlanadi. Jismlarning og‘irligi va og‘irlik kuchi P=mg orqali ifodalanadi 
(3) . Unga mos holda erkin tushish tezlanishi g ham kamayib boradi (4) . 
Ko‘pchilik hollarda jismlar og‘irligi va unga ta’sir etuvchi og‘irlik kuchi bir xil 
fizik kattalik deb talqin etiladi. Natijada o‘quvchilarda vaznsizlik holati to‘g‘risida 
noto‘g‘ri tasavvur hosil bo‘lishiga olib keladi. Shuning uchun, og‘irlik bilan 
og‘irlik kuchi turli xil fizik kattaliklar ekanligini tushuntirish lozim. Jismning 
og‘irligi deb, uning tayanchga yoki osmaga ko‘rsatayotgan ta’sirini tushunamiz 
(85–rasm) . 

---

214