Microsoft Word O'quv qo'llanma

85 – rasm 
Og‘irlik kuchi Yerning garavitasiya maydoni tomonidan jismning o‘ziga, 
anig‘rog‘i uning og‘irlik markaziga qo‘yilgan bo‘ladi. (85b-rasm) . Agar jism 
turgan tayanch yoki osma 
a
 
tezlanish bilan pastga yoki yuqoriga harakatlansa jism 
og‘irligi (6) munosabat orqali aniqlanadi. Agar jism turgan tayanch a=g tezlanish 
bilan pastga harakatlansa uning og‘irligi (P=0) nolga teng bo‘ladi. (vaznsizlik yuz 
beradi) . Ammo og‘irlik kuchi nolga teng emas! Jismga ta’sir etayotgan og‘irlik 
kuchi nolga teng bo‘lishi mumkin, qachonki u Yerning tortish doirasidan butunlay 
chiqib ketsa. Vaznsizlik holatida jismning og‘irligi nolga teng bo‘lsa ham, og‘irlik 
kuchini ta’siri saqlanib qoladi.
Jismlar og‘irligi va og‘irlik kuchini to‘liq yoritib berish uchun Yer sharining 
o‘z o‘qi atrofida sutkalik aylanma harakati natijasida inersiya kuchini ta’sirini ham 
hisobga olish zarur. Buning natijasida jismlarga ta’sir etuvchi og‘irlik kuchi va 
ularning og‘irligi Yer sharining qutblarida va ekvatorda turlicha bo‘ladi. Bu farq 
unchalik katta bo‘lmaganligi uchun ko‘pchilik hollarda uni e’tiborga olmaslik 
mumkin. 
Xulosa qilib aytganda, sistemali yondashuv usuli orqali fizik jarayonlar 
to‘g‘risida to‘liq va mukammal bilim berishga erishiladi. Mustahkam bilimga ega 
o‘quvchi mustaqil fikrlay oladi va har bir masalaga ijodiy yondashadi. 
 
 
 
 
 
 
.


P
a)
б
) 
P

---

215
§ 3.7. Kompetent yondashuv va uni bo‘lajak fizik o‘qituvchilar tayyorlashdagi 
o‘rni
. 
86 – rasm. Talabaning kompetentligi.
Bo‘lajak o‘qituvchining kasbiy kompetensiyasini rivojlantirish ko‘plab 
ijtimoiy-siyosiy, milliy-ma’naviy, psixologik va pedagogik omillar ta’sirida amalga 
oshirish pedagogdan mazkur jarayonni innovatsiyon texnologiyalar yordamida 
tahlil qilishni talab etadi. A. Xoliqovning ta’kidlashlariga ko‘ra, yosh mutaxassis 
uchun “Kompetentlik” hamda “Kompetentsiya” tushunchalarini qisman farqlash 
juda muhim ahamiyatga ega. 
Olimlar kompetentlik hamda uning tasnifi bilan bog‘liq bo‘lgan qator ilmiy 
izlanmalarni amalga oshirganlar. Ayrim olimlar “Kompetentlik” va 
“Kompetentsiya” tushunchalaridan ta’limning yakuniy natijalarini tasvirlashda 
foydalangan bo‘lishsa, ba’zi olimlar rivojlanayotgan shaxsning turli xususiyatlarini 
ifodalashga qo‘llashganlar.
Kompetentsiya 
(lotinchadan: Competentiv) -bu inson mukammal xabardor 
bo‘lishi lozim bo‘lgan, kasbiy faoliyatga taaluqli muammolar mohiyatining 
majmuasi, tajriba va bilimlarni egallash bilan birga, o‘z sohasiga muvofiq keluvchi 
bilim hamda qobiliyatlarga nisbatan kompetentlikka ega bo‘lish, mutaxassisligi va 
malakalarini egallashdan iborat.
O‘zbekiston Milliy ensiklopediyasida kompetentsiya atamasiga quyidagicha izoh 
berilgan:

---

216
•
Ma’lum bir idora yoki mansabdor shaxsga qoida hamda nizomlar, aktlar 
asosida; 
•
Biror sohaga oid bo‘lgan bilim va tajribalar majmuasi. 
Bunda bo‘lajak fizika o‘qituvchisini ta’lim tizimiga moslashtirish, balki uning 
individual xususiyatlarini hisobga olgan holda rivojlanishi uchun imkon berildi, 
uning o‘z-o‘zini rivojlantirishi, mustaqil o‘zini va o‘zligini namoyon etishi, 
faollashtirish xususiyatlarini anglash, mushohada qilish, o‘zini amaliy faoliyatda 
sinab ko‘rish, yangi g‘oya va fikrlarni bildirish, mavjud muammolar yechimining 
samarali yo‘llarini qidirish uchun erkinlik berish, bo‘lajak fizika o‘qituvchisining 
ijodiy va tanqidiy tafakkurini rivojlantirish uchun sharoit yaratildi. 
Demak, bugungi kunda bo‘lajak fizika o‘qituvchilarini tayyorlashning 
sifatini oshirish bizdan juda katta mas’uliyat talab etadi va o‘z navbatida biz 
pedagoglar oldimizga aniq vazifalarni qo‘yib, ularni sidqidildan bajarishimiz 
hamda fizikani o‘qitishda quyidagilarga e’tibor qaratishimiz kerak: bo‘lajak fizika 
o‘qituvchilarida matematikaga xos mulohaza yuritish, fizikada isbotni va fizika 
qonunlarini mantiqan tushunish hamda buning uchun mos vositalardan foydalanish 
malakalariga ega bo‘lishga e’tibor qaratish; ular uyda va turli kundalik vaziyatlarda 
asosiy fizika qonunlari va metodlarini tadbiq etish hamda asoslangan mushohada 
yuritish ketma-ketligini ko‘ra olish va uni baholash malakalariga ega bo‘lishiga 
erishish; fizikaga ijobiy munosabatni, haqiqatga nisbatan hurmat, isbotlash uchun 
dalillarni izlash, ularning asoslanganligini baholay olish va fanlararo integratsiya 
orqali fizikadan bilim, ko‘nikma va malakalarni shakllantirib borish. 
Yuqoridagilarni inobatga olgan holda, biz fizikaviy kompetentsiya 
tushunchasiga quyidagicha yondashdik: bu-vaziyatni strukturalash, fizikaviy 
bog‘lanishlarni aniqlash, jarayonlarning fizikaviy modellarini tuzish, ularni tahlil 
qilish va ko‘rinishlarini o‘zgartirish, olingan natijalar bo‘yicha tegishli asoslangan 
va maqbul xulosalar chiqarish orqali ijtimoiy va kasbiy faoliyatga tayyor bo‘lish. 
Tadqiqotchilar izlanishlarda kasbiy ko‘nikmalarni bir qancha turlarga 
ajratadi: 

---

217
Maxsus kompetent - o‘z kasbiy faoliyatini yuqori darajada yetarli egallash; 
keyingi kasbiy rivojlanishini loyihalashtira olish; 
Ijtimoiy kompetentsiya – hamkorlikdagi kasbiy faoliyatni egallash, o‘z 
mohiyati natijalariga ijtimoiy javobgarlik sezish; 
Shaxsiy kompetentsiya – mustaqil shaxsiy aks etish va mustaqil rivojlanish 
usullari, shaxsning kasbiy o‘zgarishlariga qarshi turish vositalarini egallash; 
Individual kompetentsiya – kasb doirasida individuallashni mustaqil qo‘llash 
va rivojlantirish usullarini egallash, individual kasbiy o‘sish, mustaqil ishlarni 
tashkil qilish va mustaqil reabilitatsiya qilishga tayyorlik; 
Asosiy kompetentsiyalar – moslashish va mahsuldor faoliyat uchun zarur 
bo‘lgan shaxsning madaniyatlararo va sohalararo bilim, qobiliyat va ko‘nikmalari. 
Kasbiy kompetentlik bo‘lajak o‘qituvchi tomonidan alohida bilim, 
malakalarini egallanishiga emas, balki, har bir mustaqil yo‘nalish bo‘yicha 
integratsiya, bilimlar va harakatlarining o‘zlashtirilishini ham nazarda tutadi, 
shuningdek, kompetentsiya mutaxassislik bilimlarni doimo boyitib borish, yangi 
axborotlarni o‘rganish, muhim ijtimoiy talablarni anglay olish, yangi axborotli 
ma’lumotlarni o‘rganish, yangi ma’lumotlarni izlab topish, ularni qayta ishlash va 
o‘z faoliyatida qo‘llay bilishni taqozo etadi.