Microsoft Word O'quv qo'llanma

87 - rasm. Bazaviy kompetentsiyalarning o‘zaro bog‘liqlik sxemasi. 
Muslimovlar fikricha, kompetentlik - talaba tomonidan alohida bilim va 
malakalarni egallashini emas, balki har bir mustaqil yo‘nalish bo‘yicha integrativ 
bilimlar va amaliy harakatlar o‘zlashtirilganligini nazarda tutadi. 

---

220
Kompetentsiyalarni tarkib toptirish metodlari va shaxs hayotidagi 
ahamiyatiga ko‘ra darajalarga ajratiladi: 
shaxsning umumiy rivojlanishiga zamin tayyorlaydigan kompetentsiyalar 
tayanch kompetentsiya, faqat fanda o‘quv fani orqali tarkib toptiriladigan 
kompetentsiyalar xususiy kompetentsiyalar deyiladi; 
fizika fanidan bo‘lajak fizika o‘qituvchilar kompetentsiyasi - fizika fani 
bo‘yicha egallagan bilim, ko‘nikma va malakadan kundalik hayotda duch keladigan 
amaliy va nazariy masalalarini yechishda foydalanish va amaliyotda qo‘llay olish 
qobiliyatidir. 
M. G. Choshyanev tadqiqotlariga ko‘ra, kompetentsiya - kasbiy 
tayyorgarlikning yangicha bir sifati bo‘lib, kompetentlik insonning bilimlari tezkor 
va moslashgan bo‘ladi, muntazam yangilanib boradi. Kompetentlik mazmuni 
(bilimlar) va kasbiy (ko‘nikmalar) tarkibiy qismlaridan tashkil topgan bo‘lib, eng 
maqbul yechimni tanlay olish, uni asoslash va tanqidiy tafakkurni nazarda tutadi. 
V. Slastelin, I. F. Iosov, E. P. Shidnov o‘qituvchi kasbiy kompetentligini, uning 
kasbiy mahoratini ifodalashi pedagogik faoliyatni amalga oshiruvchi nazariy va 
amaliy tayyorgarlikning birligi sifatida aniqlanadi. 
Bo‘lajak fizika o‘qituvchilari tayanch, umumiy va fanga doir xususiy 
kompetentsiyalarni tarkib toptirishida Blum taksonomiyasi asosida 
shakllantiriladigan o‘quv maqsadlari muhim o‘rin tutadi. 
 
§ 3.8. Blumm taksonomiyasi va uning sifatli mutaxassis tayyorlashdagi o‘rni 
 
Blum taksonomiyasi va uning tarkibiy qismlarining tasnifi
. Talabalarda bilimlar 
va ko‘nikmalarning shakllanganlik darajasini aniqlash, o‘lchash va baholash 
masalalari hozirgi vaqtda ta’lim amaliyotida markaziy masalalardan biridir. 
Agar ta’lim maqsadi o‘quvchi nimani bilishi kerak yoki qanday ko‘nikmaga 
egaligini aniqlashdan iborat bo‘lsa unda ta’lim vazifasini bajargan va maqsadga 
erishgan hisoblanadi. 

---

221
Maqsadlarni ish-harakatga aylantirish texnologiyasi 20 asrning 50-60 
yillaridan, chex olimining bixevioristik ta’limoti asosida shakllana boshladi. Bu 
ta’limotga asosan ta’lim maqsadi, kuzatilayotgan harakatlar majmausi bilan 
tavsiflanadi. Bu esa ta’limni shakllantiruvchi harakatlar bilan qurishga va 
erishiladigan maqsadlarni aniq baholash va nazorat qilish imkonini beradi. Yana 
shuni ta’kidlash kerakki, o‘quvchilarning ongida sodir bo‘layotgan jarayonlar 
maqsadning effektini namoyon qiladi va hamisha ham aniq tavsiflashga imkon 
bo‘lmaydi. Bu esa vaziyatni yaqqol namoyon qilmaydi va maqsadni qo‘yishda 
ba’zi bir qiyinchiliklarni keltirib chiqaradi. Ammo shu bilan birga taklif qilingan 
maqsadni harakatlar bilan qurish o‘quvchining vazifasini sezilarli yengillashtiradi 
va o‘quv jarayonining asosiy holatlarini yagona texnologik jarayonda akslantiradi.
«Ta’limga bixevioristik yondashuvda o‘zini tutishni o‘rganish jarayonida muhit 
bilan bog‘langan eksperimental jarayonlarni qo‘llash ko‘zda tutiladi. 
Dj.Uotsonning ta’kidlashicha, ichki tajriba jarayonini o‘rganib bo‘lmaydi chunki 
uni kuzatib bo‘lmaydi. Buning o‘rniga u laboratoriya tajribalariga murojat qildi. 
Natijada «stimul- reaksiya» modeli ishlab chiqilib unda, muhit stimulni 
generatsiyalovchi deb qaraydi va shaxs unda o‘z reaksiyasini ko‘rsatishi zarur deb 
hisoblanadi». 
Ta’lim o‘z ichiga o‘rganilgan materialni eslab qolish, o‘zlashtirish va 
muammoni hal qilish uchun qo‘llashgacha bo‘lgan maqsadlarni olib, bu jarayonda 
mavjud bilimlarni qayta anglash, ularning yangi birikmasini yangi olingan 
tushunchalar, usullar bilan tuzish hamda yangisini yaratishi zarur bo‘ladi. 
Belgilangan maqsadlarga strategik, taktik va operativ maqsadlar ma’lum bir fe’llar 
bilan tavsiflanib, ta’lim natijasida shakllanadigan professional ish-harakatlar bilan 
xarakterlanadi. Mazmunan, bu o‘quv materialini o‘zlashtirish jarayoniga mos 
bo‘lgan o‘quv maqsadlarini ajratib olish tizimidir. Bunday yondashuvda mavzu, 
bo‘lim, fan predmeti bo‘yicha ta’lim maqsadi o‘z xarakteristikalariga ega bo‘lgan 
harakatlar tavsifidan iborat bo‘ladi. Bu xarakteristikalar faoliyatli yondashuv 
tomonidan vazifa-harakatlarni o‘zlashtirish darajasi kabi belgilanadi.

---

222
O‘quv maqsadlarini faoliyat namunalari shaklida taqdim qilish qulaydir. Ular 
o‘quv faoliyatini osongina o‘zgartirish va o‘lchash mumkin bo‘lgan bu foaliyatning 
ob’ektiv natijalarini tavsiflaydi. 
Shunday qilib, maqsad – bu kutiladigan natijalardir, unga harakat qilib erishish 
mumkin, ya’ni vazifalar-haraktga olib kelib, o‘z navbatida vazifalar topshiriqlarni 
bajarish yo‘li bilan hal qilinadi (88-rasm) .
Bu sxema B. Blum tomonidan ishlab chiqilgan bo‘lib, uning asosida o‘quv 
maqsadlarini klassik tasniflash yotadi. Chunki bu sxema ta’lim oluvchini 
(o‘qituvchini, trenerni, ta’lim beruvchini) ta’lim oluvchining ta’lim natijalari-
kompetentli bo‘lishini sifat jihatdan belgilaydi. U ta’lim oluvchida kompetentlik 
shakllanganlik darajasini belgilovchi harakatlar va ko‘rsatmalarning aspektlaridan 
iborat.