|
www.ziyouz.com
kutubxonasi
374
o‘tkinchimi degan masalalarga ham e’tiborni jalb etadi.
2. Fafham – arabcha (undov so‘z). Tushun! Angla! Diqqat qil! demakdir.
3. Vallohu a’lam– arabcha: xudo biluvchandir demakdir.
Bu baytda shoir yana o‘sha panteistik ta’limotlarga ko‘ra yaratuvchi bilan yaratilganlar bir-biriga
oshiq, buni idrok etish kerak, demoqchi bo‘ladi.
4. Moarafnok – arabcha: seni keragicha bilmaganmiz, ma’nosini bildiradi.
5. Navoiy yozishga kirishayotgan dostoniing personajlari ta’rifini bosh qahramon Farhoddan
boshlaydi. Ma’lumki, o‘z manmalarini folklordan olgan Farhod obrazi Firdavsiy «Shohnoma”sida
Afrosiyobning jangovar sipohsolori sifatida tilga olinadi. Dastavval bu obraz Nizomiyning «Xusrav va
Shirin» dostonida asosiy personajlardan biri sifatida kiritiladi. Nizomiy Farhodi xalq namoyandasi,
toshyo‘nar usta. U oqil va insonparvar, g‘oyat savodli va pahlavon. Farhod garchi doston syujeti
rivojida asosiy rol o‘ynamasa-da, muallifning yetakchi g‘oyasini tushunishda ahamiyati kattadir.
Xusrav Dehlaviyning «Shirin va Xusrav» dostonida esa Farhod oliy nasab shahzoda, taqdirga tan
beruvchi baxtsiz oshiq qilib tasvirlanadi. Farhod obrazini ilk daf’a birinchi o‘ringa ko‘chirib talqin
qilgan shoir ozarbayjon adabiyoti tarixida Nizomiy an’analarini davom ettirgan, fors tilida ijod qilgan
Orif Ardabiliy (XIV asr) edi. Lekin Orifning Farhodida qator manfiy jihatlar, jiddiy qusurlar mavjud.
Farhod o‘z hunar va muhabbati ila Xusravdan juda ustun ko‘tarilsa-da, muhabbatga munosabati va
shaxsiy ma’naviyati jihatdan undan farqlanmaydn. «Farhod o‘zining sevgilisi Gulistonni tezda yodidan
chiqaradi». «Muallif o‘z qahramoni (ya’ni Farhod) o‘limini uning Rum Qaysari o‘g‘li Garoyni
o‘ldirganligi bilan aloqador qilib talqin qiladi... Bu esa obraz qimmatini ozaytiradi» (Arasli N. Arif
Ardabili va onun «Ferhadname» poemasi. Baki, 88–89-betlar).
Alisher Navoiy o‘z dostonida Farhodni asosiy, markaziy qahramon qilib oldi. Uni tom ma’noda
ijobiy qahramon sifatidagi yangicha talqinini berdi. «Farhod obrazida o‘z davrining ilg‘or g‘oyalarini
kuylaydi, xalq ommasiga xos qator olijanob xususiyatlarni ideallashtiradi» (Hayitmetov A. Navoiyning
ijodiy metodi masalalari. 93-bet).
6. Xito – Chin (Xitoy) mamlakatining shimolidagi viloyat nomi (Sintszyan yoki Koshg‘ar ko‘zda
tutiladi) (Farhangi zaboni tochik, 471-bet).
7. Mulkoro – Navoiy asarlarida Chin xoqoni vazirining nomi. U g‘oyat donishmand va tadbirkor
qilib tasvirlanadi.
8. Moniy – Ibn Fatak (216–276) – moniylik ta’limotining asoschisi. Sharq rivoyatlarida uni
mashhur naqqosh va rassom deb ta’riflaydilar. Uning muqaddas kitoblari nihoyatda go‘zal
miniatyuralar bilan bezatilgan emish, monuviysoz–moniycha Qilib ishlash; Dostonda Farhod uchun
Xoqon yil fasllariga moslab qurdirgan to‘rt qasrni bezagan naqqosh ustaning nomi.
Bu baytda esa shoir Farhodning ko‘ngli qasri Moniy korgohidek go‘zal va naqshpardoz qilib
yaratilgan, demoqchi.
9. Suqrot – Sokrat (mil. av. 470, 469–399) qadimgi yunon faylasufi. Navoiy dostonda Suqrotni aql
va hikmatda benazir bir xiradmand sifatida talqin qiladi.
10. Shirin – bu yerda shoir so‘z o‘yini ishlatgan: Navoiy o‘z salaflari Nizomiy va Xusrav Dehlaviy
Shirinni jahon ahliga yoqimli, totli obraz qilib yaratdilar, demoqchi. Aytish kerakki, Shirin ba’zi
ma’hazlar, afsona va dostonlarda goh eronlik, goho oromiynasab, yo rumli, yoki armani deb beriladi.
Nizomiyda u ozarbayjonlik, Navoiyda esa armaniyalikdir.
Nizomiy Shirini g‘oyat go‘zal va aqlli, irodali va maqsad yo‘lida izchil bo‘lib, sosoniylar podshohi
Hurmuz o‘g‘li Xusrav Parvezni sevadi. U hatto Xusrav Parvez Vizantiya qaysarining qizi Maryamga,
Isfahon go‘zali Shakarga uylanganida ham nechog‘lik g‘am-alam chekmasin o‘z sevgisiga sodiq
qoladi. Uni kanal qazuvchilar orasidagi toshkesar Farhod sevib qolganida ham Xusravdan voz
kechmaydi. Oxiri uning qonuniy xotini bo‘lib qoladi. Shirinning xalqi farovonligi yo‘lida Xusravni
kayfu-safo, hashamdor maishatlardan qaytarish, mamlakat va xalq taqdiri bilan mashg‘ul bo‘lishga
da’vat etish kabi olijanob intilishlarini Nizomiy madh etadi. Maryamning o‘g‘li Sheruya toju-taxtga,
Alisher Navoiy. Farhod va Shirin
Do'stlaringiz bilan baham: |
