Microsoft Word Moliyaviy hisob

5.4. Aktsiyalarni sotib olish xarajatlari va moliyalashtirish. (Aktsiyaning nominal 
va sob olish bahosini hisobga olish) 
Qimmatli qog’ozlar xarid qilinishi chog’ida moliyaviy investitsiyalar, brokerlik 
xizmatiga oid to’lovlar, bojlar, bank xizmatiga oid to’lovlar va boshqa xarajatlar kabi xarid 
qilishga oid xarajatlar bilan birgalikda xarid qilish qiymati bo’yicha baholanadilar. Misol 
uchun: xo’jalik yurituvchi sub’ekt "A" kompaniyaning aktsiyalar paketini yoki nominal 
qiymati 20 ming so’m bo’lgan obligatsiyalarni, "B" kompaniyaning nominal qiymati 17 
ming so’m bo’lgan obligatsiyalarini sotib oldi. Xo’jalik yurituvchi sub’ekt "A" 
 
140

---

kompaniyasining aktsiyalari uchun haqiqatda 25 ming va brokerga komission haqi 0,5 ming 
so’m to’lagan. "B" kompaniyasining aktsiyalari uchun 15 ming va komission haqi 0,7 ming 
so’m to’lagan. Mazkur holatda moliyaviy investitsiyalar quyidagilarni tashkil etadi: 
Uzoq muddatli investitsiyalar bo’lsa: 
Dt 0610 Kt 5110 41200 so’m 
A kompaniyasi 25 + 0,5 = 25,5 ming so’m 
B kompaniyasi 15 + 0,7 = 15,7 ming so’m 
Xarid qilingan bahosi bo’yicha 41,2 ming so’m 
A va B ning nominal qiymati 20 + 17 = 37 ming so’m. 
Qisqa muddatli investitsiyalar bo’lsa: 
Dt 5810 Kt 5110 
A kompaniyasi = 24,5 ming so’m. 
B kompaniyasi = 15,7 ming so’m. 
Xo’jalik yurituvchi sub’ekt amalga oshirgan uzoq muddatli investitsiyalar 06 –
schyotning debeti bo’yicha va ana shu qo’yilmalar hisobiga berilgan boyliklar hisobga 
olinadigan schyotlarning krediti bo’yicha aks ettiriladi. Masalan, xo’jalik yurituvchi 
sub’ektlarning qimmatli qog’ozlarini xarid qilish 0610 – schyotning debeti bo’yicha va 
5110 — "Hisob-kitob varag’i", 5210 - "Valyuta hisobvarag’i" schyotlari yoki moddiy va 
boshqa boyliklarni hisobga oladigan (agar qimmatli qog’ozlarga haq to’lash moddiy va 
boshqa boyliklarni (pul mablag’laridan tashqari) sotuvchi xo’jalik yurituvchi sub’ektga 
mulk qilib berish yoxud foydalanishi uchun berish yuli bilan amalga oshiriladigan bo’lsa) 
boshqa schyotlarning krediti bo’yicha o’tkaziladi. 
Xo’jalik yurituvchi sub’ekt o’tkazgan, lekin hisobot davrida ularga xo’jalik yurituvchi 
sub’ektning tegishli huquqlarini tasdiqlaydigan hujjatlar (aktsiyalar, obligatsiyalar, boshqa 
xo’jalik yurituvchi sub’ektlarga amalga oshirilgan omonatlar summalari haqidagi 
guvohnomalar va boshqalar) olingan uzoq muddatli investitsiyalarni 0610 – schyotda 
alohida tarzda aks ettiriladi. 
0610 - "Qimmatli qog’ozlar" hisobvarag’ida hisobga olinadigan qimmatli 
qog’ozlarning bahosi to’lanishi (sotib olinishi) va sotilishi 9220 - "Boshqa aktivlarning 
tugatilishi" hisobvarag’ining debeti va 0610 – schyotning krediti bo’yicha aks ettiriladi. 
Qisqa muddatli qimmatli qog’ozlarni, ya’ni 5810 - "qimmatli qog’ozlar" 
hisobvaraqning hisobini yuritish ham asosan 0610 — schyotning hisobini yuritishga 
o’xshashdir. 
Investitsiyalarning aktsiyalar yoki boshqa qimmatli qog’ozlar emissiyasi yo’li bilan 
qisman yoki to’liq xarid qilinishi chog’ida ularning nominal qiymati emas, balki qimmatli 
qog’ozlar bozoridagi sotish qiymati xarid qilish qiymati bo’lib hisoblanadi. 
 
141

---

Investitsiyalarni almashlash yoki boshqa aktivga qisman almashtirish yo’li bilan xarid 
qilishda xarid qiymati berilayotgan aktivning bozor qiymatiga asoslangan holda aniqlanadi. 
Moliyaviy investitsiyalarning o’z ichiga foizlar ulushini, hisoblangan dividendlarni 
ularni sotib olish vaqtigacha bo’lgan davr uchun bo’lgan qiymat bo’yicha sotib olinishi 
xaridor tomonidan sotuvchiga to’langan foizlar summasini chiqarib tashlangan holda xarid 
qilish qiymati bo’yicha hisobga olinadi. Agar moliyaviy investitsiyalar (obligatsiyalar) xarid 
qilish vaqtiga kadar hisoblangan foizlar bilan birgalikda sotiladigan bo’lsa, u holda ularning 
foizlarni to’lash kuni bilan to’g’ri kelmaydigan kunlarda sotib olinishi chog’ida xarid va 
sotuvchi o’zaro tegishli summani bo’lishib olishlari kerak. Xaridor sotuvchiga 
investitsiyalar qiymati bilan bir qatorda ularning so’nggi to’lovi amalga oshirilgan vaqtidan 
boshlab o’tgan davr uchun to’lanishi lozim bo’lgan foizlarni to’laydi. Foizlarni to’lashning 
navbatdagi muddati kelgan vaqtda xaridor ularni to’liq jami davr uchun oladi.